S5006391

XXII POLSKA TRAOHDIA W XVIII WIRKU

tyle schyłek formy poprzedniej, ile zapowiedź dalszych przekształceń gatunku, istotny etap w procesie kształtowania się polskiej tragedii ncoklasycystycznej.

Dzida te zachowują wprawdzie klasyczny schemat akcji, układ ról, przynoszą wyraźne echu heroicznej trugedii Racine'a czy Comcillea, ale francuski wzorzec gatunkowy zostaje tu złamany zarówno pod wpływem lirycznego dramatu Metastasia (w Hektorze. stanowiącym „może jeden z najpiękniejszych utworów poezji naszej"¹⁶). jak i Wollcrowskicj werąji szekspiryzmu (skąd pochodzą motywy zjaw, snów, przepowiedni, odgrywające ważką rolę w tragediach Niemcewicza. Karpińskiego). Odnajdziemy w nich także refleksy osjanicznc (podjęcie rycerskiego tematu z przeszłości, epickie relacje z walk ujmowanych w sposób pokrewny rapsodom Jamesa Macphersona), echa_ tragedii niemieckich, widowiskowo-mdodramatycznych. angażujących emocjonalnie odbiorcę. Temat narodowy służy tu walce politycznej. jest nośnikiem wzoru patriotycznego. W słabej literacko, kostiumowej publicystyce Niemcewicza pojawia się analogia dwóch wojen z Turcją: tragiczne skutki wojny historycznej mają ostrzegać współczesnych przed włączeniem się Polski do wojny rosyjsko-tureckiej. W utworze Karpińskiego odkrywamy analogię postaci: Władysław Herman stanowi tu artystyczne wcielenie Stanisława Augusta. O ile jednak Niemcewicz w sposób wyrazisty aktualizuje historię, o tyle Karpiński tworzy raczej ..klimat emocjonalny o pewnej sile mobilizującej"¹⁷.

¹⁶    (F. S. Dmochowski), Tragedia u Greków |w:] L. Osiński. H>-klad literatury porównawczej, Dzieła, Warszawa 1861. t. 2. s. 248. Wydawca. Dmochowski, nie znalazłszy w papierach Osińskiego wykładu o dramacie greckim, uzupełnił tekst, zachowując ciągłość kursu literatury porównawczej oraz - w tym przynajmniej przypadku - bliskość poglądów. Zob. L. Osiński, Literatura dramatyczna w Polsce do kodra wieku XVIII [w.j ibidem, l. 3, s. 217.

¹⁷    J. Kelera, op. cii., s. 73, 90.

Wszystkie trzy tragedie łączy czynnik bardzo istotny, który odnajdziemy takie w dziewiętnastowiecznej postaci gatunku wyraziste nacechowanie emocjonalne nadające słowu tragicznemu specyficzną barwę, wiodące do przekształcenia stylu gatunkowego, motywowane analogią między historią a współczesnością i związane z apologią wielkiej, rycerskiej przeszłości narodu. W ten ton uderzy również anonimowa broszura zapewne z 1792 roku Bytem u pana Podsiolego Wyrażano w niej przekonanie, że .TistnoK" Rzeczypospolitej „sam tylko charakter narodowy [...] utrzymać może". A zatem -

dramaty bez umizgów. dzieła rycerskie, tragedie są najstosowniejsze do charakteru Polaków, w naturze konstytucji naszej najdogodniejsze Tam się każdy dziwić będzie męstwu wojowników polskich i roztropności prawodawców, tam znajdzie przykłady miłości, nie już dzisiaj granej łubicżności. ale miłości ojczyzny i chwały, tam go przeniknie uszanowanie majestatu i interes narodu, a święta myśl zapali serce zemstą ku tym. którzy bezkarnie uwłaczali sławie Polaka. Takie to sztuki nie zepsują naszej młodzieży, takie sztuki utrzymują stałość nieskażonego umysłu, takie będą dokończeniem historii dziadów naszych¹'

Broszura przynosiła swoisty skrót programu naszej tragedii po roku 1800, zrodzony u schyłku stanisławowskiej epoki Kreśliła wizję gatunku obciążonego misją ideowo-artystyczną, rozwijającego mit narodowej rycerskości, uczącego walki o mc podległoś?, budzącego dumę i poczucie narodowej wielkości Ukazała się zresztą w wyjątkowym momencie dziejów. W Iipcu tegoż roku przyklejono na teatrze znamienny afisz, utrzymany w stylu rewolucji francuskiej: „Entreprenerzy Sceny Narodowej mają zaszczyt zawiadomić zrozpaczoną Publiczność, żc przedstawiona będzie nowa komedia oryginalna skomponowana przez Radę Wojenną, p.t. Wyprawa przeciwko komarom czyli Pocieszni

l* Fragment w: Teatr Narodowy 1765-1791, op. rH.. % 2N