Scan 090220 0014

222

wspomnianego przedsięwzięcia, polityczna organizacja kraju stanęłaby na przeszkodzie pomyślnemu uwieńczeniu ich starań. Urzędników gminy i hrabstwa wcale nie mianują administratorzy państwa i wcale im oni nie podlegają. Można więc przypuszczać, że gdyby państwo chciało uzyskać, potrzebne nam informacje, natknęłoby się na poważne przeszkody wyni-^: kające z lekceważenia sprawy przez niższych funkcjonariuszy, którymi' musiałoby się posłużyć.¹²

Nie warto się zresztą zastanawiać, co Amerykanie mogliby zrobić: w podobnej kwestii, jest bowiem pewne, że dotychczas nie zrobili nic.

Tak więc w Ameryce lub w Europie nie ma dzisiaj nikogo, od kogo moglibyśmy się dowiedzieć, ile obywatel Unii płaci rocznie na pokrycie^-wydatków społeczeństwa.¹³

^I! Ludzie, którzy chcieli zestawić wydatki Amerykanów i nasze. Świetnie czuli. Ze porównanie całości wydatków publicznych Francji z calościa wydatków publicznych Unii nie jen możliwe. Starali sic jednak porównać pewne wydzielone części tych wydatków. Można łatwo udowodnić, ze ten drugi sposób postępowania jest równie wadliwy juk pierwszy.

Z czym mógłbym na przykład porównuć nasz budżet narodowy? Z budżetem Unii? Przecież Uniu zajmuje sic o wiele mniejsza liczba spraw niż nasz budżet centralny, wiec silą rzeczy jej obciążenia musza być o wiele niniejsze. Czy mógłbym zeslawić nasze budżety departamentalne z budżetami poszczególnych stanów, z których składa sie Unia? Przecież zazwyczaj stany zajmują sie interesami o wiele burdzicj rozległymi i licznymi aniżeli administracja naszych departamentów: ich wydutki su wiec sita rzeczy większe. Jeśli chodzi o budżety hrubslw, to w naszym systemie finansowym me spotykamy nic. co byłoby do nich podubne. Czy zatem należałoby przenieść figurujące w nich wydutki do budżetu stanu lub do budżetu gmin? W obydwu krajach istnieją wydatki gminne, ale nie zawsze su one podobne. W Ameryce gmina zajmuje sie wieloma sprawami, klóre we Francji su w gestii departamentu lub państwu. Co należy zresztą rozumieć przez wydatki gminne w Ameryce? Organizacja gmin w różnych stanach jest różna. Czy za zasadę przyjmiemy to. co jest w Nowej Anglii, czy też w Georgii, w Pensylwanii czy w Illinois?

Miedzy niektórymi budżetami w obu krujuch z łatwością dostrzegamy pewien rodzaj podobieństwa: ule ponieważ ich elementy składowe różnią się mniej lub bardziej, nie można by dokonywać miedzy nimi poważnych porównań.

" Nawet jeśli udałoby się poznać dokładna sumę, jaka każdy obywatel francuski oddaje skarbowi państwa, i tak znalibyśmy jedynie część prawdy.

Rządy Zuduju od podatników nie tylko pieniędzy, ule również wysiłku osobistego, który można wycenić w pieniądzu. Paóstwo powołuje pod broń wojsko: niezależnie od zoldu. który musi płacić cały naród, żołnierz musi jeszcze oddać swój czas. który ma mniejsza lub większa wartość w zależności od uZytku. jaki mógłby z niego zrobić, gdyby pozoslul cywilem. To samo powiedziałbym o służbie w milicji. Człowiek, który należy do milicji, poświecą częściowo swój cenny czas sprawie bczpicczcóstwa publicznego, i w istocie daje państwu to. czego dla siebie me może zdobyć, Podałem tylko te przykłady; mógłbym ich przytoczyć znacznie więcej. Rząd francuski i rząd ametykański pobierają podatki lego rodzaju: owe podatki ciąża na obywatelach. Ale kto może dokludnic oszacować ich wysokość w obydwu .krajach?

Nie jest In Ostatnia trudność, która napotykamy, gdy chcemy porównać wydatki publiczne Unii i nasze We Francji państwo bierze na siebie pewne obowiązki, których

Uznajmy więc. że jesl równie trudno zadowalająco porównać wydatki Amerykanów na cele publiczne z naszymi, jak majątek Unii z majątkiem Francji. Dodam, że niebezpiecznie byłoby nawet tego próbować. Kiedy Statystyka nie opiera się na absolutnie ścisłych rachunkach, zamiast wyjaśniać, wprowadza w błąd. Umysł łatwo daje się zwieść fałszywym pozorom dokładności, jakie charakteryzują tę statystykę łącznie z jej błędami, i z niezmąconym spokojem ufa błędom, które mu się podaje w matematycznych pozorach prawdy.

Dajmy więc pokój liczbom i starajmy się znaleźć dowody gdzie indziej.

Odnosimy wrażenie, że w danym kraju panuje dostatek materialny; biednemu po zapłaceniu należności państwu zostają jeszcze środki na życie, a bogaty ma ich nadmiar; obaj wydają się zadowoleni ze swego losu i codziennie starają się jeszcze go polepszyć, więc przedsiębiorczości nigdy nie brak kapitałów, z kolei kapitały zawsze mają ludzi przedsiębiorczych: oto oznaki, do których z braku pozytywnych dokumentów możemy się odwołać, by ustalić, czy ciążące na narodzie wydatki publiczne są proporcjonalne do jego stanu majątkowego.

Obserwator, który ograniczyłby się do tych oznak, niewątpliwie uznałby, że Amerykanin ze Stanów Zjednoczonych oddaje państwu mniejszą część swego dochodu niż Francuz.

Ale jak można byłoby przypuścić, że jest inaczej?

Część francuskiego długu jest rezultatem dwóch wojen; Unia może się ich nie bać. Położenie Francji zmusza nas do stałego utrzymywania pod bronią dużej armii; dzięki swemu położeniu Unia może posiadać tylko 6000 żołnierzy. My posiadamy prawie 300 okrętów; Amerykanie mają ich zaledwie 52.¹⁴ Jakże więc mieszkaniec Unii mógłby płacić państwu tyle samo, ile mieszkaniec Francji?

nic narzuca sobie państwo w Ameryce, i na odwrót. Rząd francuski wypłaca pensje duchowieństwu: rząd amerykański pozostawia to obywatelom. W Ameryce państwo zajmuje sic biednymi; we Francji pozostawia sic ich miłosierdziu prywatnemu, u _nas wszyscy urzędnicy pobierają uposażenie w stałej wysokości. Amerykanie zezwalają im na pobieranie pewnych oplot. We Francji tylko dla niewielkiej liczby dróg żąda się świadczeń w naturze: w Stanach Zjednoczonych prawic dlu wszystkich dróg. Nasze drogi su otwarte dla podróżnych, którzy mogn nimi jeździć nie uiszczając żadnych opłat; w Stanuch Zjednoczonych spotyka się wiele dróg z rogatkami. Wszystkie owe różnice, dotyczące sposobu, w jaki podatnik wywiązuje się z ciężarów na rzecz społeczeństwu, sprawiają, ze porównanie obu krajów jest bardzo trudne: istnieją bowiem pewne wydatki, których obywatele nie ponosiliby wcale luh kióre byłyby mniejsze, gdyby państwo nie podjęto sic dziuluć w ich imieniu " Pauz szczegółowe budżety francuskiego ministerstwa marynarki, a dla Ameryki Nmin-