ScanImage006 (4)

410 SPORY O NOWĄ POETYKĘ

Metoda, jaką się na razie posługujemy, to oddawanie i odtwarzanie uczuć, myśli, wrażeń, snów, wizyj, bezpośrednio jak się w duszy przejawiają, bez logicznych związków, we wszystkich ich gwałtownych przeskokach i skojarzeniach.

Bo poza tym, co się głupiemu mózgowi mieszczaństwa śmiesznym idiotyzmem wydaje, kryje się zawsze głębia.

Więc nie niszczymy, ale budujemy, rozszerzamy, pragniemy doskonalenia się istoty ludzkiej przez coraz szersze i głębsze uświadomienie się duszy człowieczej.

Więc czegóż nas błotem obrzucacie, czemu tamujecie nam drogi w naszych wysiłkach, w naszej pracy?

Szliście szerokim, bitym, piaskiem usypanym i prostym jak wyciągnięta struna gościńcem. Bo czego potrzebowaliście przy waszej obserwacji: dobrych oczu, notat, lepszych lub gorszych spostrzeżeń: dlatego we waszej sztuce roi się od talentów.

Nędzny to zarzut, że na naszej drodze tak ich mało.

Bo nasza droga to wąziutka drożyna w przepaściach, w bezsłonecznych głębiach; trzeba się wsłuchiwać w każdy szelest, wpatrywać bezustannie w najdrobniejszy przebłysk; błąkamy się, torujemy nowe drożyny — a to strasznie trudna rzecz.

Nikt z nas nie powiedział o sobie, że stworzył coś skończonego — to tylko Wy macie waszych ogólnie zaaprobowanych geniuszów — naszym pragnieniem, naszą tęsknotą to tylko być Janem Chrzcicielem dla Tego, który przyjdzie, dla Potężnego, dla Mocnego, dla Nieśmiertelnego, Geniusza, w którym się Absolut uświadomi.

IGNACY MATUSZEWSKI

[NASTRÓJ, SUGESTIA, SYMBOL]

[fragmenty]

Estetyka modernistyczna stanowi biegunowe przeciwieństwo estetyki twórców i epigonów naturalizmu. Dla nich kwestią zasadniczą było obiektywne i plastyczne odtworzenie faktu, dla modernistów sam fakt ma znaczenie podrzędne, a celem sztuki jest odtwarzanie subiektywnej gry uczuć i wrażeń, jakie ów fakt budzi w duszy artysty.

Od zasady tej nie ma wyjątków: epika czy liryka, romans czy dramat, obraz czy rzeźba — wszystko tym wyższą posiada dziś wartość, im bardziej będzie osobiste, silniej i głębiej odczute, szczerzej, swobodniej i oryginalniej oddane, słowem — im więcej zawrze krwawej czy łzawej ,,piany serca”, którą Flaubert uważał za czynnik niegodny poezji.

Do jakich wyników praktycznych musiała doprowadzić podobna doktryna? Do zupełnego zatarcia granic pomiędzy różnymi rodzajami poezji i sztuki.

Z chwilą kiedy w sztuce na plan pierwszy wysunął się człowiek, to jest twórca, teoretyczne klasyfikacje i podziały straciły rację bytu, gdyż artysta, dążąc do największej siły i subtelności indywidualnego wyrazu, miał prawo kombinować ze sobą wszelkie znane i nieznane style i formy twórczości estetycznej.

[NASTRÓJ, SUGESTIA, SYMBOL]

Ignacy Matuszewski — zob. obj. do jego artykułu Wstecz-nictwo czy reakcja. Powyższe fragmenty przedrukowujemy na podstawie jego książki: Słowacki i nowa sztuka (modernizm). Twórczość Słowackiego w świetle poglądów estetyki nowoczesnej. Studium krytyczno-porównawcze. Wyd. drugie przejrzane i dopełnione, Warszawa 1904, s. 87—92, 95—9(i, 283—285.

32*