SDC11759

ThANSFORMACIA W TOKU

Historia szykuje się no wielkich zmian

SPOŁECZNYCH

do swoich celów. Niektóre były przeciwne /mianom. Inne przeszły długi) drogę, aby móc je przyjąć. Jeszcze inne pozostały obojętne. Państwa szukały różnego rodzaju rozwiązań. Jednak z punktu widzenia gospodarki rynkowej tc często radykalnie odmienne propozycje reprezentowały jedynie narzucone z góry alternatywy

Pośród krajów, które skłaniały się do wykorzystania ogólnej destabilizacji do własnych celów, znajdowała się grupa niezadowolonych mocarstw. Dla tej grupy, która uznawała istniejący wówczas porządek za niekorzystny dla siebie, kres systemu równowagi sił - nawet w jego osłabionej formie, jaką stanowiła Liga Narodów - wydał się wyjątkową szansą. Niemcy chciały teraz za wszelką cenę przyspieszyć upadek tradycyjnej gospodarki światowej, która nadal zapewniała międzynarodowemu ładowi oparcie. Były na taki rozwój wypadków przygotowane, chcąc zdobyć przewagę nad rywalami. Świadomie uwolniły się od międzynarodowego systemu kapitału, towarów i walut, aby móc zmniejszyć swoją zależność od innych państw, kiedy już uznają za dogodne odrzucenie własnych zobowiązań politycznych. Niemcy sprzyjały samowystarczalności gospodarczej, chcąc uzyskać niezależność niezbędną do realizacji dalekosiężnych planów. Roztrwoniły posiadane rezerw}' złota, zepsuły swój kredyt zagraniczny poprzez nieuzasadnioną repudiację, a nawet, do pewnego stopnia, zrujnowały swój bilans handlu zagranicznego. Były w stanie z łatwością ukryć swoje prawdziwe intencje, ponieważ ani Wall Street, ani londyńskie City, ani Genewa nie podejrzewały, że naziści mogliby liczyć na definitywny rozpad dziewiętnastowiecznego systemu gospodarczego. Sir John Simon i Montagu Norman głęboko wierzyli, że ostatecznie Schacht przywróci ortodoks)’jną gospodarkę w Niemczech, które według nich działały po prostu pod przymusem i które wróciłyby na swoje miejsce, gdyby otrzymały wsparcie finansowe. Tego typu iluzje przetrwały na Downing Street aż do konferencji w Monachium, a nawet dłużej. Podczas gdy konspiracyjne plany Niemiec wsparła w dużym stopniu ich zdolność do przystosowania się do rozpadu tradycyjnego systemu, Wielka Brytania okazała się nagle poważnie upośledzona przez swoją przynależność do tego systemu.

Chociaż Anglia tymczasowo porzuciła walutę złotą, jej gospodarka i finanse dalej opierały się na stabilnych kursach i mocnej walucie. Stąd ograniczenia, które wprowadziła w kwestii zbrojeń. Niemiecka autarkia stanowiła wyraz interesów militarnych i politycznych, które były podporządkowane planowi uprzedzenia ogólnej

290

transformacji. Strategię Wielkiej Brytanii i jej politykę zagraniczną wyznaczało zaś konserwatywne nastawienie finansowe tego kraju. Taktyka ograniczenia działań wojennych stanowiła odbicie wiary Wielkiej Brytanii, że jako wyspa będąca zarazem ośrodkiem handlowym jest bezpieczna, dopóki dysponuje dostatecznie silną marynar* ką, aby zagwarantować sobie dostawy, które dzięki mocnemu pieniądzowi kupi za siedmioma morzami. Hitler był już u władzy, kiedy w 1933 roku nieustępliwy Duff Cooper bronił cięć w budżecie armii na 1932 rok, twierdząc, żc dokonano ich „w obliczu narodowego bankructwa, które uznawano wtedy za jeszcze większe zagrożenie niż słabe wojsko**. Ponad trzy lata później hrabia Halifax utrzymywał, że pokój można zapewnić dzięki uzgodnieniom gospodarczym i że nie powinno się ingerować w handel, bo to mogłoby utrudnić takie rozwiązanie. Jeszcze w tym samym roku, w którym odbyła się konferencja monachijska, Halifax i Chamberlain wciąż mówili o brytyjskiej polityce jako o „srebrnych kulach** i o pożyczkach; tradycyjnie udzielonych Niemcom przez Amerykę. Co więcej, nawet kiedy Hitler przekroczył Rubikon i zajął Pragę, sir John Simon poparł w Izbic Gmin udział Montagu Normana w przekazaniu czeskich rezerw złota Hitlerowi, Simon był przekonany, że integralność systemu waluty złotej, którego przywróceniu poświęcił całą swoją działalność polityczną, przeważa nad wszelkimi innymi względami. Współcześni uważali, że działania Simona wynikały ze zdecydowanej polityki ustępstw. W rzeczywistości był to hołd złożony duchowi waluty złotej, który wciąż wyznacza! sposób patrzenia pierwszoplanowych postaci londyńskiego City na sprawy polityczne i strategiczne. Jeszcze w tym tygodniu, w którym wybuchła wojna, Ministerstwo Spraw Zagranicznych - w odpowiedzi na ustną wiadomość przekazany Chamberlainowi przez Hitlera⁴ - określiło politykę Wielkiej Brytanii, odnosząc ją do pożyczki udzielonej Niemcom przez Amerykę. Brak militarnej gotowości Anglii był przede wszystkim rezultatem jej przynależności do systemu waluty złotej.

Niemcy korzystały z przewagi właściwej tym, którzy pomagają dobić coś, co i tak jest skazane na zagładę. Ich przewaga trwaia tak długo, jak długo pozwalała na to likwidacja przestarzałego, dziewiętnastowiecznego systemu. Zniszczenie liberalnego kapitalizmu, systemu waluty złotej oraz absolutnej suwerenności państw stanowiło skutek

* Por. Britlsh Witt Book, No 74, Orui. 6106, 1939.

291