SDC11764

TKansformacja w toku

WOLNOSC w ZŁOŻONYM SPOIECZEŃ^

Ówczesny system powodował trudności zarówno z powodu swojej złożoności, jak i ze względu na swoją uniwersalność. Anarchistyczna suwerenność utrudniała wszelkie skuteczne formy współpracy międzynarodowej - wyraźnie udowodniła to historia Ligi Narodów. Narzucona jednolitość systemów krajowych była stałym zagrożeniem dla swobodnego rozwoju państw, zwłaszcza zacofanych, ale także rozwiniętych, lecz znajdujących się w kiepskiej sytuacji finansowej. Współpraca gospodarcza ograniczała się do prywatnych instytucji równie powolnych i nieskutecznych jak wolny handel, natomiast rzeczywista współpraca między państwami, czyli między rządami, nic mogła być w ogóle brana pod uwagę.

Taka sytuacja może stawiać przed polityką zagraniczną dwa pozornie sprzeczne wymagania; będzie ona wymagała bliższej współpracy między zaprzyjaźnionymi krajami, takiej, jaka nie mogła być nawet rozważana w ramach dziewiętnastowiecznej suwerenności, jednocześnie zaś istnienie regulowanych rynków sprawią że rządy jeszcze bardziej niechętnie niż dotąd będą podchodziły do ingerencji z zewnątrz. Jednak wraz ze zniknięciem automatycznego mechanizmu waluty złotej władze państwowe staną przed możliwością porzucenia najbardziej ograniczającej je cechy absolutnej suwerenności, to jest niechęci do współdziałania w ramach struktur gospodarki międzynarodowej. Jednocześnie otworzy się przed nimi szansa dobrowolnego zaakceptowania faktu, że inne państwa będą kształtować swoje wewnętrzne instytucje według własnego życzenia. Tym samym odrzucony zostanie szkodliwy dziewiętnastowieczny dogmat, że niezbędna jest jednolitość krajowych reżimów znajdujących się w orbicie gospodarki światowej. Z ruin Starego Świata wyłaniają się stopniowo kamienie węgielne nowej rzeczywistości: współpraca gospodarcza rządów oraz swoboda w organizowaniu życia wewnątrz państw. W ramach systemu wolnego handlu, który w znacznym stopniu ograniczał pole manewru poszczególnych państw, wymienione możliwości nie mogłyby się pojawić, co w konsekwencji oznaczałoby wykluczenie wielu metod współpracy między krajami. Podczas gdy w okresie gospodarki rynkowej i systemu waluty złotej koncepcja federacji była słusznie uznawana za koszmar centralizacji i uniformizacji, kres gospodarki rynkowej może oznaczać szansę efektywnej współpracy mających pełną wolność krajów.

Problem wolności pojawia się na dwóch różnych poziomach; instytucjonalnym oraz moralnym czy religijnym. Na poziomie instytucjonal-„ym sprowadza się on do tego, by osiągnąć równowagę miedz* non*, rtoną a ograniczoną wolnością. Nic powstają tu żadne /dctydmTu _n0wc kwestie. Na bardziej fundamentalnej płaszczyźnie wątpihw j_c« sarna możliwość osiągnięcia wolności. Wydaje się, & _k|_u^._c T Jej uchowania same muszą ją zniszczyć. Klucza do problemu wolnuW 1 naszych czasach należy szukać na tej drugiej płaszusyźnle. Imtyiu-cje stanowią materializację ludzkich dążeń, sensu życia człowieka. Nl_c osiągniemy wolności, do której tak dążymy, jeśli nie pojmiemy prawdzi-wego znaczenia wolności w złożonym społeczeństwie Na poziomie instytucjonalnym wprowadzenie regulacji jednoczd. nie rozszerza i ogranicza wolność. Ważna staje się jedynie równowaga między tymi rodzajami wolności, które zostały zdobyte, a tymi, które zostały utracone. Odnosi się to zarówno do wolności w rozumieniu prawnym, jak i do rzeczywistej wolności. Dobrze sytuowane klasy cieszą się wolnością, jaką zapewnia im czas wolny od pracy i bezpieczeństwo. W oczywisty sposób będą w mniejszym stopniu pragnęły rozszerzenia wolności w społeczeństwie niż ci, którzy w związku z niskimi dochodami muszą zadowalać się minimum. Ta tendencja staje się widoczna, gdy tylko proponuje się odgórne narzucenie bardziej sprawiedliwego podziału dochodów, czasu wolnego i bezpieczeństwa. Choć takie ograniczenia miałyby dotyczyć wszystkich, uprzywilejowani zwykle są im przeciwni, tak jakby były one skierowane wyłącznie przeciw nim. Mówią o niewolnictwie, gdy w rzeczywistości chodzi jedynie o rozszerzenie na innych tej wolności, którą sami się cieszą. Nie jest wykluczone, że na początku także uprzywilejowanych dotknęłoby ograniczenie czasu wolnego i bezpieczeństwa, a w konsekwencji również wolności. Tylko dzięki temu może się zwiększyć poziom wolności w całym kraju. Jednak taka zmiana nie powinna dawać powodów do podejrzeń, że nowa sytuacja będzie się wiązała z wolnością mniejszą niż dotychczas.

Ale istnieją rodzaje wolności, których zachowanie ma dla człowieka nadrzędne znaczenie. Były one, podobnie jak pokój, efektem ubocznym dziewiętnastowiecznej gospodarki i stanowiły dla nas wartość samą w sobie. Instytucjonalne oddzielenie polityki i gospodarki, które stało się śmiertelnym niebezpieczeństwem dla samej istoty społeczeństwa, w niemal automatyczny sposób przyniosło wolność, jednak ceną za to okazała się sprawiedliwość i bezpieczeństwo. Swobody obywatelskie, prywatna inicjatywa i systemy pi# doprowadziły do powstania modelu życia, który sprzyjał moralnej wolności i niezależ-

301