SDC11765

TKansfor m acja w toku

Wolność w złożonym swttezMftwtt

ności myśli. Także w tym przypadku wolność w rozumieniu prawnym i wolność rzeczywista połączyły się w zbiór, którego elementów nie da się jasno rozdzielić. Niektóre z nich były następstwem negatywnych zjawisk, takich jak bezrobocie czy szkodliwe działania spekulantów. Inne wywodziły się z cennych tradycji Odrodzenia i Reformacji. Musimy na wszelkie możliwe sposoby starać się zachować te odzie-dziczone po gospodarce rynkowej wartości i normy, które uznamy za cenne. To bez wątpienia niezwykłe ważne zadanie. Ani wolność, ani pokój nie mogły zostać zinstytucjonalizowane w ramach tamtej gospodarki, która się ostatecznie załamała, gdyż jej nadrzędnym celem było generowanie zysków i dobrobytu, a nie umocnienie pokoju i wolności. W przyszłości będziemy musieli świadomie dążyć do tych dwóch kluczowych dla człowieka wartości - to jedyna droga, żeby jc ostatecznie osiągnąć i utrwalić. Te wartości muszą stać się celem dla całych społeczeństw. Właśnie to może stanowić rzeczywisty sens podejmowanych dzisiaj wysiłków, które mają prowadzić do osiągnięcia pokoju i wolności. To. jak długo pragnienie pokoju będzie wyznaczało kierunek naszych działań, w sytuacji gdy stworzony w orbicie dziewiętnastowiecznej gospodarki „pokój dla interesów*’ straci swoją atrakcyjność, będzie zależało od umiejętności wypracowania trwałego ładu międzynarodowego. Zakres wolności jednostki również wymaga naszej aktywności, to od nas zależy, w jakim stopniu świadomie zapewnimy jej nowe prawa i umocnimy ją jako taką. W ukształtowanym społeczeństwie prawo do nonkonformizmu musi być instytucjonalnie chronione. Każdy powinien mieć swobodę dokonywania wyborów pozostających w zgodzie z jego sumieniem, nie obawiając się przy tym władz, którym zostały powierzone zadania administracyjne w określonych dziedzinach życia społecznego. Nauki ścisłe i humanistyczne mają być zawsze pod opieką „republiki ludzi oświeconych”. Przymus nie może zyskać wymiaru absolutnego. Musi także istnieć miejsce dla tych, którzy nie akceptują panującego porządku, przestrzeń, gdzie by się odnaleźli, mieli możliwość dokonania „drugiego wyboru”. W ten sposób zostanie zagwarantowane prawo do nonkonformizmu - pod* stawowy wyróżnik wolnego społeczeństwa.

Każdemu krokowi ku integracji społeczeństwa powinno zatem towarzyszyć poszerzanie wolności. Ruchy zmierzające w kierunku planowania powinny jednocześnie obejmować umacnianie pozycji jednostki w społeczeństwie. Jej nienaruszalne prawa powinny być chronione przed największymi czy najbardziej wpływowymi potę-

gamł. W odpowiedzi na zagrożenie, jakie niesie ze sobą biurokracja, będąca źródłem nadużyć władzy, powinno się stworzyć sfery arbitralnej wolności, którą gwarantowałyby niepodważalne rozstrzygnięcia, Albowiem nawet takie gesty, jak wspaniałomyślne odstąpienie od władzy lub częściowe jej ograniczenie, prowadzą w rzeczywistości do jej umocnienia, a w konsekwencji zagrażają wolności jednostki. Dotyczy to nawet organów demokratycznych społeczeństw, a także związków i samorządów zawodowych, których zadaniem jest chronienie praw każdego ich członka. Sama wielkość tych instytucji może przytłaczać jednostkę, mimo źc teoretycznie trudno tu zauważyć działania opresywne. Problem ten staje się szczególnie wyraźny, kiedy poglądy człowieka wchodzą w kolizję z zapatrywaniami tych, którzy dzierżą władzę. Żeby zapobiec takim przypadkom, nic wystarczy zwykła deklaracja praw: niezbędne są instytucje, które będą chroniły jednostkę. Habeas Corpus Ad nie powinien być ostatnim konstytucyjnym narzędziem, dzięki któremu wolność osobista została zakotwiczona wprawie. Dotąd niepotwierdzone swobody obywatelskie muszą zostać dodane do Deklaracji Praw. Muszą też stać ponad jakąkolwiek władzą - państwową, samorządową czy zawodową.

Na początku listy najważniejszych regulacji powinno się znajdować prawo jednostki do pracy w odpowiednich warunkach, niezależnie od jej poglądów politycznych czy religijnych, od koloru jej skóry, rasy. Oznacza to, że muszą istnieć zabezpieczenia przed szykanami, nawet bardzo subtelnymi. Trybunały przemysłowe znane były z tego, że chroniły jednostki przed takimi ucieleśnieniami arbitralnej władzy, jak pierwsze towarzystwa kolejowe. Innymi przykładami możliwych nadużyć władzy były Essential Works Order w Anglii i „zamrażanie pracy” w Stanach Zjednoczonych, mające prawie nieograniczone możliwości dyskryminacji. Gdziekolwiek opinia publiczna z przekonaniem stawała na straży swobód obywatelskich, tam trybunały i sądy zawsze by ły w stanie bronić wolności osobistej. Powinna ona być chroniona za wszelką cenę - nawet za cenę wydajności produkcji, oszczędności w konsumpcji czy racjonalności administracji. Społeczeństwo przemysłowe stać na to, by zapewnić sobie wolność.

Kres gospodarki rynkowej może się stać początkiem ery niespotykanej dotąd wolności. Wolność w rozumieniu prawnym i wolność rzeczywista mają szansę zyskać zasięg szerszy niż kiedykolwiek wcześniej. Regulacja i kontrola są w stanie zapewnić wolność nic tylko niektórym ludziom, ale wszystkim członkom społeczeństwa.