SDC11767

TkANSFORMAC.lA W TOKU

Wolność w złożonym społeczeństwie

musiał się poczuwać do odpowiedzialności za akty przymusu ze strony władzy państwowej, którą sam odrzucał. Nie musiał się też czuć winny za ekonomiczną mordęgę w społeczeństwie, z której osobiście nic czerpał korzyści. „Płacił sam za siebie**, „nie był niczyim dłużnikiem’* i nie był uwikłany w demoniczną grę władzy i wartości ekonomicznej. Do tego stopnia nic czuł się odpowiedzialny za ten stan rzeczy, że w imię własnej wolności zaprzeczał istnieniu zła.

jednak władza i wartość ekonomiczna stanowią paradygmat rzeczywistości społecznej. Nie rodzą się z ludzkiej woli. Nie można odrzucić współpracy z nimi. Zadaniem władzy jest zapewnienie dostatecznie silnego kompromisu, który jest niezbędny dla przetrwania grupy. Ostatecznym źródłem władzy jest opinia - a kto może się powstrzymać od wyrażania opinii? Wartość ekonomiczna gwarantuje z kolei, żc produkowane towary są użyteczne. Musi poprzedzać decyzję o ich wyprodukowaniu. Stanowi pieczęć odciśniętą na podziale pracy jej źródłem są ludzkie pragnienia i niedostatki - a nie jesteśmy przecież w stanie uwolnić się od pragnień. Każda opinia czy pragnienie czyni nas uczestnikami procesu tworzenia władzy i ustanawiania wartości ekonomicznej. Nie można od tego udec.

Dotarliśmy do końcowego etapu naszej argumentacji.

I\>dważenie utopii rynkowej stawia nas twarzą w twarz z rzeczywistością społeczną. To linia podziału między liberalizmem, z jednej strony a faszyzmem i socjalizmem, z drugiej. Różnica między tymi dwoma kierunkami ma w pierwszej kolejnośd charakter moralny i religijny, nic zaś ekonomiczny. Nawet jeżeli przywołane tu nurty reprezentują te same poglądy ekonomiczne, to bez wątpienia się różnią. Co więcej, stanowią materializację znoszących się założeń. A podstawową wartością, która je dzieli, jest właśnie wolność. Faszyści i socjaliści akceptują rzeczywistość społeczną z taką samą stanowczością, z jaką myśl o śmierci kształtowała ludzką świadomość. Władza i przymus stanowią część tej rzeczywistośd. Koncepcja, która wykluczałaby je całkowicie ze społeczeństwa, musi być błędna. Chodzi tu o odpowiedź na następujące pytania: Czy w świetle tej wiedzy idea wolnośd może być utrzymana w mocy, czy też nie? Czy wolność jest tylko pustym słowem, pokusą mającą zrujnować człowieka i jego dzieła? Czy człowiek może umocnić swoją wolność dzięki tej wiedzy i dążyć do jej spełnienia w społeczeństwie bez ulegania moralnemu iluzjonizmowi?

Tc pełne niepokoju pytania dotykają istoty kondycji ludzkiej. Duch i treść lej pracy powinny wskazywać odpowiedź na nie.

Przywołaliśmy już wcześniej to, co uznajemy za trzy konstytucje cechy świadomości człowieka Zachodu: świadomość śmierci. Wiadomość wolności i świadomość społeczeństwa. Ta pierwsza, godnie z żydowską legendą, została przekazana w Starym Testamencie. Następna pochodzi z Nowego Testamentu, gdzie Jezus nauczał o wyjątkowości każdego człowieka. Trzecią poznaliśmy, żyjąc w społeczeństwie przemysłowym. Żaden z wielkich myślicieli nic poddał jej szczegółowej analizie. Być może Robert Owen byl najbliższy jej zrozumienia. Jest ona konstytutywnym elementem świadomości współczesnego człowieka.

Faszystowska odpowiedź na rozpoznanie rzeczywistości społecznej potęg? na odrzuceniu postulatu wolności. Faszyzm neguje chrześcijańskie odkrycie wyjątkowości każdej osoby oraz jedności ludzkości. To właśnie tutaj tkwi istota jego degenerującej słabości.

Robert Owen jako pierwszy dostrzegł, że Ewangelie pomijają rzeczywistość społeczną. Nazwał to „zindywidualizowaniem” człowieka dokonanym przez chrześcijaństwo i zdawał się wierzyć, że jedynie we wspólnocie „wszystko to, co prawdziwie cenne w chrześcijaństwie”, może przestać być oddzielane od człowieka. Owen uznał, żc wolność, którą zdobyliśmy za sprawą nauk Jezusa, była niemożliwa do uzyskania w złożonym społeczeństwie. Reprezentowany przez niego socjalizm stał na straży dążeń człowieka do wolności w takim społeczeństwie. Rozpoczęła się postchrześdjańska era cywilizacji Zachodu, w której Ewangelie już nie wystarczały, a jednak pozostały fundamentem naszej cywilizacji.

Odkrycie społeczeństwa jest zatem albo kresem, albo odrodzeniem wolności. Podczas gdy faszysta godzi się z rezygnacją z wolnośd i gloryfikuje siłę, stanowiącą rzeczywistość społeczną, socjalista godzi się z tą rzeczywistością, a mimo to stoi na staży prawa do wolnośd. Człowiek staje się dojrzały i zdolny do funkcjonowania jako istota ludzka, będąc częścią złożonego społeczeństwa. Aby zacytować raz jeszcze natchnione słowa Roberta Owena: „Gdyby jakiekolwiek przyczyny zła okazały się niemożliwe do pokonania przez nowe siły, które zdobędą ludzie, przekonają się oni, że jest to zło niezbędne i nieuniknione. Wówczas dziecinne i próżne skargi ustaną".

Rezygnacja była zawsze skarbnicą siły i nowej nadziei człowieka. Zaakceptował on realność śmierci i zbudował na niej sens swojej de-łesnej egzystencji. Pogodził się z prawdą, że ma duszę, którą może utracić, oraz że istnieją rzeczy straszniejsze niż śmierć, i na tym