skanuj0128

Epoka piśmienna — doba nowopolska

252 kwiatków w tekstach urzędowych już nie spotykamy, wciąż jednak utrzymują się w nich germanizmy składniowe typu w odpowiedzi na coś (/« Beantwortung), u- zabawieniu czegoś (in Erledigung% w posiadaniu czegoś (i >n Bęsi (ze) itd.

Najpóźniejsze chronologicznie ze wszystkich wpływów obcych na język polski byłyAv.aiA^v--a^rgrets-kic. Do końca XVIII wieku brak bliższych związków polsko-angielskich w jakiejkolwiek dziedzinie. Wprawdzie w czasach Oświecenia zaczęła do Polski docierać kultura angielska, jednak napływała ona nic wprost z Anglii, lecz za pośrednictwem francuskim. I oteż w słowniku Lindego znajdujemy zaledwie kilkanaście wyrazów etymologicznie angielskich, a i tc zostały zapożyczone przeważnie za pośrednictwem francuskim (/lancia, klub. magazyn «czasopismo», piknik itp.). Bezpośrednie wpływy angielskie zaczęły Nie wraz z romantyzmem, (jak wiadomo, Mickiewicz uczył się języka angielskiego, by móc czytać w oryginale i tłumaczyć utwory Byrona). Wpływy literackie pociągnęły za sobą modę angielską, bardzo elitarną, ograniczoną do środowisk arystokratycznych. Bodaj pierwszą postacią anglomana w naszej literaturze jest Hrabia z - Pana Tadeusza. Angielskie wzory-ekonomiczne i technologiczne przyczyniły się także wydatnie do rozwoju gospodarczego ziem polskich w Królestwie Kongresowym. Tc wielorakie związki z kulturą i cywilizacją angielską zaowocowały pierwszymi zapożyczeniami angielskimi w dziedzinie językowej. Według świadectwa- Słownika., wileńskiego napłynęło ich już w pierwszej połowie XIX wieku sporo, gdyż bez mała dwieście: befsztyk, bokser, boksować, brystol, fuldpJL. doĄ_} dok, dren, drenować, -dżentelmen,-dżyn, dżokej, jacht, klomb, koks, komfort, kuter, partner, poncz, porterTrauff rewolwer, rober, rum, splin, tawerna, trener, trenować, tunel, wagon, waterklozet, wist «rodzaj gry w karty» itp. Niektóre z nich były związane z typowymi realiami angielskimi i amerykańskimi: bar one t, klan, koroner, lord, mi lady, szeryf, anglikanin, purytanin, dolar, gwinea, szyling itp.

Wpływy angielskie nasiliły się pod koniec XIX, a zwłaszcza w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Momentem przełomowym było powstanie niepodległego państwa polskiego. Wpływom angielskim sprzyjał rozwój techniki, powstanie polskiej Boty handlowej i wojennej, rozwój stosunków' gospodarcz,ycM-handlowych ze światem, zainteresowanie sportem i turystyką./Zapożyczenia

z języka angielskiego dotyczą w znacznej mierze słownictwa tych 253 właśnie dziedzin: aul^ bar. bekon, bobslej, brydż, der by, dżem, dżersei, finisz, fokstrot, futbol, grejpfrut, hokej, jazz, kliper «rodzaj statku», kort, kran «dźwig okrętowy#, lider, lunch, mecz, mityng, pinczer, poker, pulman, pulower, rower, sexappeal, skaut, skecz, sliping, spiker, sport, sportsmen, start, steward «kelner okrętowy», stop, stoper, strajk, sztorm, team. weekend, wrak ilp.

Zakończymy ten rozdział uwagami o wpływie polszczyzny na inne języki. Jak pamiętamy z poprzedniej części, w dobie średnio-polskiej polszczyzna wywarła głęboki wpływ na języki ruskie (białoruski i ukraiński) i znaczny, choć słabszy, na rosyjski i rumuński. Oddziaływanie polszczyzny na język rosyjski i rumuński wygasło wraz z końcem doby średniopolskiej, natomiast jej silny wpływ na języki ruskie utrzymywał się jeszcze przez całą dobę nowopolską. To zagadnienie przedstawiliśmy już jednak w miarę wyczerpująco w poprzedniej części. Tutaj pozostały nam do omówienia wpływy polskie na język czeski i słowacki.

Po okresie wspaniałego rozwoju w średniowieczu i w XVI wieku, na początku wieku XVII, w wyniku klęski pod Białą Górą w 1620 roku. nastąpił upadek czeskiego języka literackiego na skutek szybkiej germanizacji wyższych warstw czeskiego społeczeństwa. Po dwu-wiekowej przerwie w początkach XIX stulecia rozwinął się w Czechach ruch odrodzenia narodowego. „Wskrzeszony” czeski język literacki oparł się pod względem gramatycznym na czeszczyźnie XVI wieku, jego słownictwo nie mogło jednak sprostać potrzebom życia w XIX stuleciu, gdyż w jego zasobach brakowało nazw nowych rzeczy i pojęć. Równocześnie len budzący się do życia język był wciąż narażony na niebezpieczeństwo germanizacji (Czechy, jak Galicja, stanowiły część składową monarchii austro-węgierskiej). W tej sytuacji Czesi jak ognia unikali zapożyczeń niemieckich i po nowe wyrazy, które by wzbogaciły zasób słownictwa literackiego czesz-czyzny, zwrócili się do pobratymczych języków słowiańskich. W całej słowiańszczyźnie istniały podówczas tylko dwa rozwinięte języki literackie: polski, o nieprzerwanej tradycji od końca XIV wieku, i rosyjski, znacznie młodszy, bo powstały dopiero w XVIII wieku, ale od tego czasu bardzo szybko i bujnie się rozwijający. Inne języki słowiańskie dopiero kształtowały swoje nowożytne odmiany literackie. Słownictwo czeskie zasiliły więc zapożyczenia polskie i rosyjskie.