skanuj0129

Epoka piśmienna doba nowopolska

254

Polonizmy przenikały do języka czeskiego głównie dwiema drogami. Pierwsza z nich to przekłady z literatury polskiej. Niektórzy tłumacze czerpali obficie z zasobów polskiego słownictwa, powierzchownie tylko dostosowując do wymogów języka czeskiego w zakresie wymowy i odmiany wyrazów polski oryginał. Tak np. znany czeski poeta Vaclav Hanka następująco przełożył wiersz Odyńca Panicz i dziewczyna^

W gaiku zielonym Dziewczę rwie jagody; Na koniku wronem Jedzie panicz miody

Na polu wnet drzewo. Kolo drzewa brzózki. Stąd droga na lewo Tam około wioski

V zelenem hajiku Devće rve jahody; Na vranem koniku Panic blahorody

Na po li hned drew, Yukol drem brezky, Stad ces ta na!evo Tam około vesky.

Drugą drogą przenikania polonizmów do języka czeskiego był słownik Josefa Jungmanna. Autor, wielbiciel Lindego, w swoim wielkim, pięciotomowym dziele (1835-1839) pomieścił w iele zapożyczeń polskich, które na skutek znaczenia i popularności słownika weszły następnie do słownictwa czeszczyzny literackiej. Oto przykłady polonizmów wyrazowych w języku czeskim: chrobry «meżny, dzielny», dostąp «dostęp», dostupny «dostępny», duma, horovati «górować», nasledovce «naśladowca», obrad «obrzęd)), ohon «ogon» okres, opis «peryfraza», płynny «płynny», povśechny «powszechny», predmet «przedmiot)>, priroda «przyroda», pfistojny «przystojny», rozbor «rozbiór)), samouk, selanka «sielanka», tkliwst «tkliwość», upór «upór», uskutećniti «urzeczywistnić)>, uvaha «uw-aga», rdek «wdziek», resnik «wieśniak», reda «wiedza», ryraz «wyraz)>, ryrok «wyrok», ryspa «wyspa», v zajem nos t «wzajemność», rzor «wzór», zamer «zamiar» itd. W ten sposób polszczyzna spłaciła dług zaciągnięty wobec języka czeskiego w średniowieczu i w wieku XVI.

W XIX wieku polszczyzna wywarła także znaczny wpływ na kształtujący się podówczas słowacki język literacki. Polonizmy przenikały za pośrednictwem przekładów bardzo tam popularnej literatury polskiej (zwłaszcza Mickiewicza) oraz. na skutek dość

rozpowszechnionej znajomości języka polskiego wśród słowackiego 255 ^społeczeństwa (warto też dodać, że od najdawniejszych czasów polszczyzna wywierała wpływ na gwary słowackie w wyniku osiedlenia się ludności polskiej po południowej stronie Karpat, gdzie panowały lepsze warunki klimatyczne; gwary wschodnio-słowackic zawierają tyle elementów polskich, także gramatycznych, że można je uważać za gwary mieszane, słowacko-polskie, a najbardziej z nich spolonizowane gwary okolic Bardió^a są już wyraźnie bliższe polszczyźnie niż słowaczyźnie).' Słowacki język literacki zapożyczył z polskiego m.in. następujące wyrazy: broń «broń», brud, brudny «brudny», bulava «buława», bury «bury». calomt' «całować», chłop «chłop», cudzozemec «cudzozicmicc», ciek «człek», ćuprina «czupryna», detinny «dziccinny», derucha «dziewu-cha», doTa «dola», duma, duzi «duży», dvorjanin «dworzanin», dzida «dzida», d'ad «żebrak», horić «goryc/.», hukał' «hulać», jaźń «jaźń», karał «kawał», kochat' «kochać», kochanek, kochanka, konnica, koristat' «korzystać», kosodrevina «kosodrzewina», kosynier, koral' «kowal». kurtka. krasny «kwaśny», łeb «łeb», łysina «łysina», maToridlo «malowidło», marenie «marzenie», mazur «ma-zur». miłost' «miłość», ml ad' «młodzież.» (staropolskie młódź), naduźit' «nadużyć», nezgoda «niezgoda», obecat’ «obiecać», oboz «obóz», oh on «ogon», okolićnost’ «okolicztiość», opeka «opieka», opekun «opiekun», panstvo «państ\vo», pobudka, podarunok «poda-runek», podatok «podatck», pohoda «pogoda». pohoń «pogoń». ponerierat' «ponicwicrać», poryr «poryw^r», porołi «powoli», premoc «przemoc», preślost’ «przeszłość», rodzaj, rokos «rokosz», rozćulenie «rozczulenic». sejmik «sejmik», skarb, somsed «sąsiad», spodievat‘sa «$podzicwać się», śibky «szybki», śuba «szuba», śukat¹«szukać», tororat' «torować», tra «trzcba (w wymowie często trza)», tutajsi «tutejszy», ućutie «uczucic». rybarit’ «wybawić», zastat’ «zaslać», zjarisko «zjawisko», zobaćit’ «zobaczyć» ilp.

28. SŁOWNIKI I GRAMATYKI DOBY NOWOPOLSKIEJ

Oświecenie, jak już wiemy, wśród naczelnych postulatów ówczesnej polityki językowej umieściło opracowanie słownika narodowego i gramatyki ojczystego języka. Gramatyka powstała pod