skanowanie0024

100

Tak jest w istocie; lecz w tym tkwi także usprawiedliwienie Homera. Właśnie dlatego, że brzydota w poetyckim opisie staje się mniej odrażającym przejawem niedoskonałości fizycznej i — biorąc pod uwagę siłę jej oddziaływania — niejako przestaje być brzydotą, staje się ona użyteczna dla poety; co prawda nie może użytkować brzydoty samej dla siebie, ale może jej użyć jako ingrediencji dla wywołania i spotęgowania pewnych mieszanych uczuć, którymi będzie nas bawić w braku uczuć wyłącznie przyjemnych.

Te mieszane uczucia to śmieszność i groza.

Homer czyni Tersytesa brzydkim, aby uczynić go śmiesznym. Staje się on jednak śmieszny nie przez samą brzydotę; brzydota bowiem jest niedoskonałością, a do śmieszności trzeba kontrastu doskonałości i niedoskonałości (1). Takie wyjaśnienie podaje mój przyjaciel, ja zaś pragnę dorzucić, że kontrast ów nie może być ani za jaskrawy, ani za ostry, bo opposita — używając w dalszym ciągu języka malarzy — muszą być tego rodzaju, aby mogły zlać się ze sobą. Mądry i prawy Ezop nie stanie się przez to śmieszny, że obdarzy się go brzydotą Tersytesa. Niedorzeczną mniszą brednią ¹⁽ⁿ byłe to, że jhXofov (2) jego pouczających bajek przenosili na jego osobę przez nadanie jej brzydkiego kształtu, albowdem nieforemne ciało i piękna dusza są jak oliwa i ocet, które — choć zmieszane ze sobą — zawsze pozostaną odrębne w smaku. Nie rodzi się z nich nic trzeciego; ciało wzbudza odrazę, dusza upodobanie, każde samo dla siebie. Tylko wtedy, gdy nieforemne ciało jest jednocześnie słabowite i schorowane, gdy hamuje działanie duszy, gdy staje się źródłem szkodliwych przesądów godzących w tę duszę, wtedy odraza i upodobanie łączą się w jedno; ale nowe zrodzone stąd zjawisko to nic śmiech, ale litość, a osoba wywołująca to uczucie, dla której mielibyśmy bez niego tylko głęboki szacunek, staje się interesująca. Niekształtny i wątły Pope musiał być dla swych przyjaciół bardziej interesujący niż piękny i zdrowy Wycher-ley ¹⁰⁵ dla swoich, — Podobnie jak Tersytes nie staje się śmieszny przez samą brzydotę, tak też nie byłby śmieszny i bez niej. Brzydota, zgodność tej brzydoty z jego charakterem, przeciwieństwo tych dwóch cech z mniemaniem, jakie żywi on o ważności swej osoby, nieszkodliwe, jego samego jedynie upokarzająco oddziaływanie jego złośliwego gadulstwa — wszystko to razem składa się na wywołanie owej śmieszności. Okolicznością ostatnią jest Gu <pD-apTt,>cóv (3), której Arystoteles (4) wymaga nieodzownie jako składnika śmieszności, tak samo jak mój przyjaciel za warunek konieczny stawia, aby ów kontrast nie był za wielki i aby nie zajmował zbytnio naszej uwagi. Przyjmijmy bowiem tylko, że Tersytes musiałby ciężej odpokutować za złośliwe uwłaczanie Agamemnonowi, iż zamiast oberwania kilku krwawych guzów przypłacić by je musiał życiem; wówczas przestalibyśmy się zeń śmiać. To bowiem straszydło ludzkie jest przecież człowiekiem, którego zniweczenie wydaje się nam zawsze większym złem niż wszytkie jego ułomności i przywary. Aby przekonać się o tym, przeczytajmy o jego śmierci u Quin-tusa Calabra (5). Achilles ubolewa, że zabił Pentesileę ¹⁰⁰; piękna kobieta we krwi przelanej tak walecznie zdobywa szacunek i współczucie bohatera, a szacunek i współczucie przeradzają się w miłość. Lecz skłonny do rzucania obelg Tersytes wytyka mu tę miłość jako zbrodnię. Powstaje przeciw lubieżności, która najdzielniejszego nawet męża skłania do głupstw.

---V;T^> Ż9P0V7. CpO)TK Tt&TJtTL

Kał    tts? eom-k — —— (G).

Achilles wpada w złość i bez słowa uderza go tak niemiłosiernie w policzek, że Tersytesowi zęby i krew, i dusza naraz wylatują gardłem. Zbyt to okrutne! Popędliwy, morderczy Achilles staje mi się bardziej nienawistny niż złośliwy, powarkujący Tersytes; razi mnie okrzyk radości, jaki podnoszą Grecy z okazji tego czynu; staję po stronie Diomedesa, który dobywa już miecza, by pomścić na mordercy śmierć swego krewniaka: czuję bowiem, że Tersytes jest i moim krewniakiem, człowiekiem.

Ale przypuśćmy teraz, że szczucie Tersytesa wywołałoby bunt, że podburzony lud istotnie udałby się ku okrętom porzucając zdradziecko swoich wodzów, że wodzowie wpadliby tutaj w ręce chciwego zemsty wroga, podczas gdy tam sąd bogów ska-