Scan (24)

456 Cr. II.: XII. Wzory wpływu

rany jest na to samo zachowanie. Właśnie dlatego, że wpływ wywierany przez ludzi na siebie nawzajem ma charakter asymetryczny, przywoływany jest z reguły w rozważaniach nad stratyfikacją społeczną. Jakkolwiek bowiem rozmaite analizy stratyfikacji różnią się między sobą. wszystkie są oczywiście zgodne, że stratyfikacja zakłada asymetryczność pozycji społecznych. (Gdyby te pozycje były całkowicie symetryczne, gdyby wszyscy byli faktycznie równi rangą, pojęcie stratyfikacji byłoby zbyteczne¹).

W rezultacie takiego uwikłania w problematykę stratyfikacji pojęcie wpływu -zamiast stanowić bezpośredni przedmiot badań - było w sposób mylący utożsamiane z pojęciami pokićwuyuii. Aby uscislic proponowane przez nas wstępnie pujęcie wpływu, musimy zatem umieścić je w ramach analiz stratyfikacji społecznej.

Liczne, prowadzone ostatnio dyskusje nad stratyfikacją stworzyły cały wachlarz pokrewnych sobie pojęć i terminów. Znajdujemy wśród nich:

terminy odnoszące się do ogólnej pozycji społecznej-, status, ranga, trwała pozycja, status społeczno--ekonomiczny, położenie, warstwa, stan, stanowisko; tarniny odnoszące się do konkretnej pozycji społecznej: klasa wyższa, średnia, niższa, parweniusz, anives, declasses, arystokracja i tak dalej;

terminy odnoszące się do struktury stratyfikacji: system klas otwartych, Standesystem, kasta, hierarchia prestiżu, hierarchia ekonomiczna, polityczna, społeczna i tak dalej; teiminy odnoszące się do właściwości pozycji społecznej (źródła, symbole, kryteria, wyznaczniki): bogactwo, władza, prestiż, osiągnięcia, przypisanie, styl życia, poczucie honoru związane ze statusem społecznym, autorytet;

terminy odnoszące się do funkcjonowania pozycji społecznej: sprawowanie władzy, kontroli, wywieranie wpływu, wyłączenie, dominacja, podporządkowanie, dyskryminacja, przymus, manipulacja i tak dalej.

Ten wybrany zestaw terminów wskazuje, że były one mnożone ponad ścisłą konieczność i że istnieje wiele problemów dotyczących współzależności owych pojęć. Wskazuje on dalej, iż ludzie mogą być społecznie rozwarstwieni w rozmaite hierarchie. Owe rozmaite hierarchie stratyfikacji są wzajem powiązane, chociaż nie bardzo jeszcze wiemy, w jaki sposób. Nie wolno nam jednak zakładać, że są one identyczne. Zadaniem socjologów jest oczywiście zbadanie współzależności pomiędzy rozmaitymi hierarchiami, nie zaś zamazywanie problemu poprzez przyjęcie założenia, iż mogą one zastać połączone w jakiś złożony system stratyfikacji².

W obecnych badaniach zakładamy zatem, że pozycja jednostki w lokalnej stniktu-rze wpływu wiąże się z jej pozycją w innych hierarchiach, choć nie jest z nią identyczna. Założenie to opiera się na podstawach zarówno empirycznych, jak i teoretycznych. Jego potwierdzenie empiryczne można znaleźć w studium zachowań politycznych³, w którym stwierdzono, że „przywódcy opinii w społeczności oraz ludzie najbogatsi, czy też społecznie lub politycznie wybitni - są tymi samymi osobami”. Krótka analiza rodzajów zależności między różnymi systemami stratyfikacji potwierdzi zasadność tego załozema.

Wpływ wywierany przez ludzi na siebie nawzajem, klasa społeczna, prestiż i władza nie są tożsame, choć mogą między nimi występować różnorodne współzależności. Uszeregowani wedle wielkości i źródeł dochodu oraz nagromadzanego bogactwa, pewni członkowie „klasy wyższej i średniej” mogą wywierać umiej bezpośredni wpływ na decyzje swoich (stosunkowo niewielu) współtowarzyszy aniżeli członkowie „klasy niższej” w odniesieniu do wielu swoich kolegów. Ludzie zajmujący wysokie pozycje w określonej hierarchii prestiżu - opartej na przykład na kryteriach genealogicznych - mogą wywierać niewielki wpływ na ludzi nie zainteresowanych ich szczególną dziedziną działalności (na przykład sztuką, modą, „dobrym smakiem”). Nawet tak blisko powiązane pojęcia, jak „władza” i „wpływ” nie są identyczne. Osoby posiadające władzę decydowania o życiowych szansach ekonomicznych wielkiej masy ludzi, w innych dziedzinach mogą wywierać wpływ zgoła niewielki: władza odmawiania ludziom pracy nie oznacza bezpośredniego wpływu na ich zachowania polityczne, organizacyjne czy religijne.

Podobnie rzecz się ma z innymi współzależnościami. Ludzie zajmujący te same pozycje w hierarchii prestiżu niekoniecznie muszą dysponować władzą wymuszania swoich decyzji na innych ludziach w wielu różnych i konkretnych sytuacjach (władzę wyłączenia pewnych osób z członkostwa w „ekskluzywnym” klubie należy odróżniać

Por. spostrzeżenie Marcha (ibid., s. 436, a także uwagi H. A. Simona Notes on the obseiration) dotyczące pewnego podobieństwa między zależnościami przyczynowymi a wąsko pojętymi zależnościami wpływu. „Oba rodzaje zależności są asymetryczne. Znaczy to, że stwierdzenie, iż «A» jest przyczyną «B», wyklucza możliwość, że «B» jest pizyczyną «A». Podobnie, stwierdzenie, że «A» wpływa na «B» wyklucza możliwość, że «B» wpływa na «A». Sporo zamieszania w teoretycznych analizach wpływu wynika z faktu nierozróżniania zależności wpływu między wydarzeniami (tzn. podzbiorami zachowań) a zależnością wpływu między jednostkami (tzn. pełnymi zbiorami zachowań jednostek). Fakt, iż częściej można mówić o asymetrii wpływu między wydarzeniami aniżeli o asymetrii wpływu między jednostkami (np. podział wpływu często się ujawnia w postaci specjalizacji wpływu wedle «obszarów»), wskazuje, że właściwym modelem opisu zależności wpływu między jednostkami jest model, w którym odpowiednie zachowania jednostek podzielone są na wzajem wyłączające się zbiory w taki sposób, że w każdym z tych zbiorów istnieje asymetria pomiędzy indywidualnymi podmiotami zachowań”.

Asymetrie te stanowią tym samym podstawę rozróżnienia osób wpływowych, które wywierają wpływ w wielu naraz dziedzinach zachowań i opinii, oraz tych, które czynią to w jednej lub kilku dziedzinach.

Locus classicus tego sformułowania to M. Webera analiza klasy, statusu społecznego i władzy. Późniejsze analizy opierano w dużej mierze na podstawach stworzonych przez Webera. Patrz np. T. Parsons Zrewidowane podejście analityczne do teorii uwarstwienia społecznego, w: Szkice z teorii socjologicznej, tłum. A. Bentkowska, Warszawa 1972, s. 496-573; K. Davis A conceptual analysis of stratification, „American Sociological Review” 1942, 7, s. 309-321; E. Benoit-Smullyan Status, status types and status inteirelations, „American Sociological Review” 1944, 9, s. 151-161 i B. Barber Social Stratification, New York 1957.

Empiryczne próby wyjaśnienia owych problemów zawarte są m.in. w następujących pracach: W. L. Warner, P. S. Lunt The Social Life of a Modem Community, New Haven 1941: H. F. Kaufman Prestige Classes in a New YorkRural Community, Cornell University Agricultural Experiment Station. Memoir 260, March 1944: id. Defining Prestige in a Rural Community, Sociomeiry Monographs, nr 10, Beacon, N.Y. 1946; A. B. Hollingshead Selected characteristics of classes in a middle western community, „American Sociological Review” 1947, 12, s. 385-395; C. W. Mills The middle classes in middle-sized cities, „American Sociological Review” 1946, 11, s. 520-529.

Najobszerniejszy zestaw zgromadzonych niedawno danych odnośnie do tego zagadnienia znajdzie czytelnik w wyżej wymienionej książce Warnera i Lunta. W dokonanej przez nich analizie brakuje jednak tego rodzaju rozróżnień pojęciowych, jakich dokonał Weber.

- P. F. Lazarsfeld, B. Berelson, H. Gaudet The Peoples Choice, New York 1944, s. 50 i rozdz. 16.