SSA42175

182 Teatry XIX wieku

orkiestry I świateł do aktorów i efektów scenicznych dzleriawca był w możności przeznaczyć tak uzyskaną przestrzeń na ustawienie pewne] ilości stall przy or-Uestrze, które mogą być rezerwowane na cały wieczór dla pragnących Je zająć gości.

Poczynając od tej notatki jesteśmy u progu nowoczesnego teatru z jego ramą sceniczną odcinającą sztukę od widowni, z rezerwowanymi stallami i z zanikiem drzwi prosceniowych.

Możliwe, że likwidacja „fartucha” częściowo przyczyniła się do częstszego stosowania kurtyny. Dyrektorzy, autorzy i aktorzy powoli, lecz coraz wyraźniej poczęli zdawać sobie sprawę, jakim to może się stać dobrodziejstwem. Z pomocą kurtyny udawały się efektowne „odsłonięcia”. Można było ją opuszczać, żeby należycie ukryć jakiś chwiejący się obraz. Dawała możliwość wyznaczania owych przerw, tak niezbędnych do zmontowania coraz^-to "bardziej skomplikowanych efektów scenicznych. W każdym razie około 1850 r. koniec aktu znaczył „kurtynaI", a początek nowego kktu Oznaczało podniesienie kurtyny^ odsłaniającej przeważnie nowe dekoracje.

Trzeba wspomnieć o innym jeszcze kierunku znamiennym dla tego okresu, jakim była preponderancja „gwiazd”. W dawniejszych czasach jakiś Burbage czy Betterton mógł znacznie przewyższać innych grających z nim aktorów, ale nazwisko jego nie figurowało na afiszu wielkimi litęrapaij widzowie przychodzili nie tylko dla niego. Jednak od czasów 5avida Garncka powstał nowy prąd, i główny aktor zupełnie zaćmił swycłT^BIeśźcżpnych kolegów. W dziewiętnastym wieku jakiś Kemble, Macready, Samuel Phelps, Charles Kean, sir Henry Irving czy Beerbohm Tree organizował przedstawienia, w których on był centralną postacią, ośrodkiem scenicznych efektów, jedynym punktem, który musiał skupiać wszystkie spojrzenia. Wspomnienia (Recollections) OTCeeffe^ pokazują njim, że wprawdzie nie wiek dziewiętnasty wynalazł owe niezliczone sztuczki i pomysły przeznaczone do skierowania uwagi publiczności na jedno miejsce lub jedną osobę, ale z pewnością wiek dziewiętnasty ustalił na dobre, jako zasadę,' system aktorów-dyrektorów, z mnóstwem szkód nieuchronnie z nim zwiążafiycE"

SCENOGRAFIA

Główne tendencje dziewiętnastowiecznej scenografii można sumarycznie zawrzeć w słowach^ widowiskowa i antykwarska. Grievesowie w teatrze Astleya wymyślili zadziwiające^^-a może niekiedy nawet piękne efekty, i inne teatry skwapliwie kopiowały ich dzieła. Wcześniejsze lata tego okresu były naszpikowane widowiskami konnymi i wodnymi. Vest-ris potrzebowała naturalnie bogatej oprawy scenicznej do swoich tanecznych burlesek, których J. R. Planchó tak hojnie dostarczał. „Program scenerii itd.” dla jego Śpiącej króleimy (The Sleeping Beauty m the Wood, Covent Garden, 1840 r.), określonej jako „Oryginalne, Wspaniałe, Komiczne, Romantyczne, Operowe, Melodramatyczne, Feeryjne Szaleństwo”, może dać pojęcie, o co się pokuszono:

CZĘŚĆ PIERWSZA. — Czas: 1583 r.

BUDUAR ZŁEJ WRÓŻKI*

Sala Biesiadna na Zamku Króla Utopii.

CZĘŚĆ DRUGA. — Czas: 1601 r.

WESTYBUL W PAŁACU KRÓLEWSKIM.

APARTAMENT KSIĘŻNICZKI W WIEŻY OŚMIOKĄTNEJ..

Przedsionek i graciarnia na samym Szczyci* Zamku.

Paradna Sypialnia.

CZĘŚĆ TRZECIA. — Czas: 1701 r.

LAS CZARODZIEJSKI.

Brama Zamkowa. Fosa i Most Zwodzony. Stary dziedziniec pałacowy.

I Rewia Kompanii „Starej Gwardii”.

Żywopłot i wesoły Zielony Las wiosenną porą.

Paradna Sypialnia (jak poprzednio)*

Iluminowany Pałac i Ogrody Wróżki Antidoty.

Zabawa na otwartym Powietrzu*

Odjazd Siedmiu Wróżek w Patentowanym „Latającym Ekwipażn”, zbudowanym przez P. W. Bradwella, „od niepamiętnych czasów wytwórcy Ekwipaży dla Wróżek”.

Prawda, że to wszystko jest w owej Fairy Extravaganza, ale właśnie Feeryjne Szaleństwo nadało w dużej mierze ton sztuce scenograficznej owych czasów.

Rezultatem tego był fakt, że Szekspir zyskał nowy okres żywotności Aktor-dyrektor chciał zdobyć powodzenie w sztukach Największego Barda Brytanii, wobec czego wznawiał na równi tragedie i komedie, zawsze rezerwując dla siebie sympatyczne role. Jednocześnie aktor-dyrektor przekonał się, że Szekspir tak samo nadawał się na widowisko jak jakiś Planchó. Jakaż okazja do ponurych zamczysk i średniowiecznych komnat w Makbecie i Królu Lirze'. Jakież mnóstwo czarodziejskich sztuczek można wprowadzić do Snu nocy letniej! A jaką czarującą sztuką dla zainteresowań scenografa była Burzo! Ale tymczasem pojawiła się nowa ) publiczność, wychowana na romantycznych sentymentach, która życzyła sobie, żeby widowiska dla niej były poprawne we wszystkich szczegółach. Więc aktor-dyrektor naśladując Capona przekształcał się w uczonego i pozował równie na preceptora, jak na artystę.