Untitled Scanned 26 (4)

Problemy poetyki Dojtoietrskiefo

Takie potrójne ukierunkowanie słowa, jak też fakt, że słowo tu w ogóle uznaje tylko bezpośredni kontakt z przedmiotem myśli - te zjawiska nadają słowu bohatera niezwykle żywy, niespokojny, wzburzony i, by tak powiedzieć, obsesyjny charakter. Takiego słowa nic można odbierać medytacyjnie, jak słowa lirycznego czv epickiego, wyrażającego z całym spokojem siebie i swój przedmiot; to słowo wywołuje natychmiastową reakcję i odgłos, wciąga do swojej gry; potrafi wzburzyć i dotknąć nas do żywego, niemal równic bezpośrednio, jak replika realnego rozmówcy. Słowo to burzy rampę -nic dlatego, żeby było na dziś aktualne lub posiadało szczególnie bliską nam treść filozoficzną, tylko dzięki omówionej wyżej strukturze formalnej.

Element zwracania się jest właściwy wszystkim kategoriom słowa w dziele Dostojewskiego - zarówno słowu narracji, jak i słowu bohatera, świat Dostojewskiego - to nic świat rzeczy, nie ma w nim w ogóle obiektów, są tylko podmioty. Dlatego też nic ma tam i słowa-osądu, słowa o obiektach, nie ma urzcczowio-nego słowa zaocznie definiującego: jest tylko słowo do kogoś zwrócone, dialogowo stykające się z innym sło-wem£HowT> o słowie, skierowane do śfowaTJ

j. SŁOWO BOHATERA I SŁOWO NARRACJI W POWIEŚCIACH DOSTOJEWSKIEGO

Przechodzimy teraz do powieści. Omówimy je mniej szczegółowo, ponieważ nowatorstwo ich przejawia się w dialogu, a nic w monologowych wypowiedziach bohaterów, które są wprawdzie bardziej złożone i finezyjne niż w opowiadaniach Dostojewskiego, na ogół jednak nic wzbogacają jego twórczości radykalnie nowymi elementami strukturalnymi.

do jakiegoś sędziego. Zresztą tak właśnie bywa w rzeczywisto-

Monologowe słowo Raskolnikowa zdumiewa skrajną dialogizacją wewnętrzną oraz tym. że z wielkim zaangażowaniem zwraca się do wszystkiego, o czym myśli i mówi bohater. Dla Raskolnikowa pomyśleć o przedmiocie - znaczy zwrócić się do niego. On nic myśli o zjawiskach - on z nimi rozmawia.

Tak właśnie zwraca się Raskolnikow do siebie (często na „ty”, jak do drugiej osoby), przekonuje siebie i demaskuje, droczy się ze sobą, wyszydza siebie itd. Oto próbka takiego dialogu ze sobą:

./Nic stanic? A cóż ty zdziałasz, żeby to się nic stało? Zabronisz? A czy masz prawo po temu? Co możesz im przyrzec ze swej strony, ażeby posiąść takie prawo? Może obiecasz im poświęcić całą swą przyszłość, cale życic? Gdy ukończysz nauki i otrzymasz posadę? Jużeś-my to słyszeli, ale to przecie gołąb na sęku, a co dziś? Toż tutaj trzeba coś zrobić natychmiast, rozumiesz czy nic rozumiesz? A co ty teraz robisz? Siedzisz im na karku. Skąd one biorą pieniądze? Pod zastaw sturublowcj emerytury, pod zastaw znajomości z panami Swidrygaj-łowymil A w jaki sposób ty je obronisz od Swidrygaj-łowów, od Afanasja Wachruszyna, przyszły milionerze, Zeusie rozporządzający się ich losem? Za dziesięć lat, powiadasz? Ależ za dziesięć lat matka zdąży oślepnąć od chusteczek, jeżeli nic od łez: zmarnieje z niedojadania. A siostra? Spróbuj się domyślić, co może stać się z siostrą za dziesięć lat albo w ciągu tych lat dziesięciu? Domyśliłeś się?*

Tak oto dręczył siebie i jątrzył tymi pytaniami, nawet z pewną lubością." ⁵*

Charakter tego dialogu ze sobą nic zmieni się w toku powieści. Będą zmieniać się problemy, zmieni się tonacja - ale struktura pozostanie ta sama. Znamienne jest tu nasycenie mowy wewnętrznej Raskolnikowa cudzymi słowami, które dopiero usłyszał lub przeczytał:

¹¹ Fiodor Dostojewski. Zbrodnia i kara. a. I. Warszawa 1956. 1. 47. Przełożył Czesław Jastrzębiec-Kozlowski.