02701

27

cie staj, czyniąc ad petita imć pana Franciszka, kazał siermięgę porzucić na drodze... Chłopek z szczególnej prowidencji Bożej ocuciwszy się, nie mogąc iść, ale rakiem pełznął, siermięgę na drodze nalazszy, ledwo z duszą przylaz do domu,... po takowej niepraktykowanej tranzakcji... pomieniony człowiek, Piotr Poddubny, kawęcząc śmiertelnie, żadnej... roboty pełnić nie mógł, przez co w utraceniu roboty koło gospodarstwa mizernemu chłopu, a panom swym w puszczy bez dozoru przez czas niemały ...złotych na 200 szkodował...”^5S).

W każdym razie, istnienie leśniczych (a faktycznie gajowych) na naddźwiniu świadczy już o pewnej pieczy dziedziców prywatnych o swe puszcze. W wielu jednak wypadkach nawet i tych prymitywnych organów nadzoru nie było i puszcze były pozostawiane własnemu losowi. Ciekawe też, że większość wzmianek o leśniczych przypada na ostatnie lata XVIII wieku, gdy już drzewostan był niesłychanie przerzedzony. Gdybyśmy chcieli zebrać z akt naddźwińskich wszystkie konkretne zarządzenia co do ochrony puszcz, to wynik wypadłby niezmiernie blado. Do pocztu tych świadectw możnaby chyba odnieść urządzanie t. zw. zawałów, czyli zagród, polegających na tern, że otaczano puszcze pierścieniem powalonych starych drzew, by utrudnić wjazd do nich kłusownikom i napastnikom; zdarzało się, iż zawały te następnie rozrzucano⁰⁰). W jednym tylko wypadku znajdujemy troskę o puszczę tak daleko posuniętą, że Jerzy Szauman, oddając testamentem majątek Malkowszczyznę swej żonie w dożywocie, pisze: „najmocniej waruję, ażeby z puszczy drzewa towarne, brusy, belki lub kłody na handel do wzrostu lat syna mego młodszego wycinane nie były, prócz na własną potrzebę folwarków”; nawet drwa na opał pozwolił brać tylko z błot i powału⁰¹). W następnym rozdziale znajdziemy wiele przykładów dążności do racjonalnego wyzyskania drzewa towarowego, starań o to, by z masy drzewnej uzyskać jak najwięcej cennych sortymentów handlowych. Oczywiście, było to tylko przejawem zmysłu praktycznego, który miał mało wspólnego z przewidującą gospodarką leśną, obliczoną na dalszą metę.

Przechodzimy do charakterystyki drzewostanu. Wspominaliśmy już, że zasadniczym terminem dla określenia większej zwartej przestrzeni leśnej była „puszcza”, chociaż były też niekiedy w użyciu współczesne nazwy — bór, las, gaj. Części