Magazyn6
1201

204

AUSTRJA

czasy jego syna Franciszka II (1792 do 1835). Wciągnięty w wir wojen koalicyjnych i napoleońskich i przewidując upadek dawnego cesarstwa rzymsko-niemieckiego, ogłosił się w r, 1804 dziedzicznym cesarzem A. jako Franciszek I, a w dwa lata później zrzekł się dawnej godności. Nowe cesar stwo, pobite przez Napoleona w r. 1805 i 1809, dotkliwie też za każdym razem uszczuplone, tracąc m. i. na rzecz Księstwa Warszawskiego ziemie zabrane Polsce w trzecim rozbiorze, musiało uczestniczyć jako sprzymierzeniec Francji w wyprawie rosyjskiej 1812 r. Korzystając jednak z jej niepowodzenia, A. stanęła obok Rosji i Prus do walki z Napoleonem i w jej też stolicy zebrał się po zwycięstwie kongres wiedeński w r. 1814/15* W osobie swego kanclerza ks. Metternicha A. odegrała na nim pierwszorzędną rolę. Odzyskała też wszystkie niemal straty terytorjalne, z wyjątkiem polskich i belgijskich, zapewniła sobie przemożne stanowisko w Północnych Włoszech i weszła oczywiście do t. zw. św. przymierza, które odtąd miało rozstrzygać o losach Europy i uniemożliwiać nowe przewroty rewolucyjne. W tym właśnie duchu ks. Metternich w dalszym ciągu rządził A. aż do śmierci Franciszka I i za jego niemniej słabego następcy Ferdynanda I. Ale właśnie jego system skrajnej reakcji doprowadził wreszcie do tego, że ruch wolnościowy 1848 r. A. dał się szczególnie we znaki.— W wirze rewolucji, w kilka miesięcy po ustąpieniu znienawidzonego kanclerza, musiał też abdykować cesarz, a to na rzecz swego osiemnastoletniego bratanka, Franciszka Józefa I. To też długie panowanie przedostatniego cesarza austrjackiego rozpoczęło się w niezwykle trudnych i smutnych warunkach. Rewolucja została wprawdzie wszędzie stłumiona, ale zwłaszcza na Węgrzech, gdzie miała ona — jak w prowincjach włoskich cesarstwa — zarazem charakter powstania narodowego, udało się to tylko drogą krwawych represyj i dopiero z pomocą rosyjską. Potem zaś nastąpił okres centralistycznej reakcji, która zdawała się niweczyć wszelkie nadzieje reform konstytucyjnych. Ich konieczność A. Franciszka Józefa uświadomiła sobie dopiero po szeregu niepowodzeń w polityce zagranicznej. Stanowisko zajęte w czasie wojny krymskiej pozbawiło ją przyjaźni rosyjskiej. W r. 1859 pokonana przez jednoczące się Włochy dzięki poparciu, jakiego im udzielił Napoleon III, straciła Lombardję. Wreszcie w r. 1866 poniosła klęski szczególnie dotkliwe. Poróżniwszy się z Prusami, z któremi oddawna rywalizowała o naczelne miejsce w Związku niemieckim, lecz jeszcze dwa lata przedtem współdziałała przeciw Danji, została pobita pod Kóniggratz i musiała podpisać upokarzający pokój praski. W traktacie tym musiała odstąpić Wenecję sprzymierzonym z Prusami Włochom, aczkolwiek z nimi wojnę stoczyła zwycięsko; przedewszyst-kiem zaś została wyłączona ze Związku niemieckiego, gdzie teraz Prusy, kosztem państw, które walczyły po stronie austrjac-kiej, zdobyły sobie bezwzględną przewagę. To też, chcąc uratować, w tak radykalnie zmienionych warunkach, swe własne stanowisko mocarstwowe, A. musiała przeprowadzić całkowitą przebudowę ustrojową.

II. Monarchja austro-węgierska.

1. Ustrój i polityka wewnętrzna. Już w lutym r. 1861 Austrja otrzymała konstytucję, zawierającą duże koncesje na rzecz parlamentaryzmu i samorządu. Ponieważ jednak stała na gruncie jednolitości państwowej, nie zadowoliła ani dążeń federa-listycznych ze strony narodowości słowiańskich, zwłaszcza Czechów i Polaków, ani Węgrów, domagających się zupełnej odrębności politycznej. Ich to właśnie dążenia starała się zaspokoić w dużej mierze ugoda z r. 1867, która podzieliła państwo na dwie części, austrjacką i węgierską, połączone unją realną. Oprócz osoby wspólnego monarchy, cesarza Austrji i króla Węgier, zatrzymały one wspólną politykę zagraniczną, wspólną armję i wspólne finanse, czemu też odpowiadały trzy wspólne ministerstwa. Poza tern jednak każde państwo miało odtąd swój osobny rząd, nie wyłączając własnych ministerstw nawet dla t. zw. obrony krajowej i dla odrębnych spraw finansowych, oraz osobny dwuizbowy parlament, przyczem oba ciała ustawodawcze wyłaniały t. zw. delegacje, dla corocznych obrad wspólnych. — W obrębie usamodzielnionego w ten sposób królestwa Węgier naród węgierski otrzymał całkowitą przewagę nad innemi narodowościami, z których tylko Chorwatom przyznano rozległą autonomję. Natomiast konstytucja austrjacka stanęła na gruncie całkowitego