Magazyn6
4101

233

BAŁKAŃSKIE ZAGADNIENIA

podzielone: Grecy i Albańczycy są narodami „bez krewnych", w Rumunach przeważa element romański, Serbochorwaci i Bułgarzy są Słowianami, jakkolwiek u Bułgarów są jeszcze liczne inne elementy domieszane. Turcy, zwłaszcza w Europie, przez ustawiczne mieszanie ras, utracili swą czystość rasową, niearyjską, i zbliżyli się etnicznie do ludów bałkańskich. Psychiczne i kulturalne poczucie wspólności między sobą, a odrębności od reszty Europy — odłam katolicki Serbochorwatów, oddzielony od reszty długi czas granicą polityczną, nie odgrywał tu roli łącznika z Zachodem, — sprawiło, że mimo różnic rasowych i językowych pojawiały się oddawna dążności do związania ludów półwyspu w jedną całość polityczną, nie na podstawie podboju przez jeden z narodów, lecz przez dobrowolne przystąpienie wszystkich do pewnego rodzaju federacji. Pojawiały się też, zwłaszcza w ostatnich czasach, prądy żądające wzmocnienia międzybałkańskich więzów kulturalnych i gospodarczych.

Literatura: H. BatowskU j. w.; liczne artykuły ogólne w ateńskim miesięczniku „Les Bałkan*¹*, od 1930, np. lipiec 1933 ; Wstęp do I t. „fletwe intern, des śtudes balkanięuesBeogr. 1931. — N. Iorga: Les conflits balkaniques: leurs oriffines et leurs consiąuences, „Monde Slave“ 1926, 168—186; — 2V. Iorga: Le caracUre commun des institutions dans le Sud-Est de VEurope, Paris 1929; -— S. Romański: Kulturm-istoriłna i ezikoima vzaimnosVu bałkański!& narodi. Sof. 1924.

3. Związki narodów bałkańskich w przeszłości (XIX—XX w.). Idea jedności bałkańskiej jest bardzo stara. Pod ideą tą należy rozumieć naturalnie tylko związek dobrowolny narodów połączonych dla wspólnego celu, nie zaś złączenie, wbrew ich woli, przez jedno państwo bałkańskie, lub pozabałkańskie. Takie narzucone połączenie, jakie miało miejsce w ramach Impe-rjum Bizantyńskiego, a potem Osmańskiego, wywołało właśnie ruchy narodów dążących do niepodległości i pragnących ją uzyskać przy pomocy innych ludów, przez ten sam czynnik uciemiężonych. Ruchy tego rodzaju spotykamy już w średniowieczu. Odrodzenie narodów bałkańskich, podbitych przez Turcję, zaznaczające się od końca XVIII w., m. in. dzięki działalności szerzących idee wolnościowe lóż masońskich, wyłoniło szereg manifestacyj idei jedności. Manifestacje te podzielić trzeba, ze względu na ich rozmaity zasiąg, na pięć rodzajów: i) zjednoczenie wszystkich narodów Europy płd.-wsch. bez różnicy rasy i wyznania;

2) zjednoczenie wszystkich chrześcijan tej części Europy, przeważnie dla walki z Turcji! 3) zjednoczenie wszystkich Słowian płd., z podrzędnem pojęciem jedności Słowian tylko prawosławnych, wzgl. tylko Słowian podległych Turcji; 4) zjednoczenie wszystkich lub większości narodów bałkańskich z którymś narodem pozabałkań-skim — np. idea konfederacji naddunaj-skiej; 5) zjednoczenie części tylko w grę tu wchodzących narodów, z jakimś specjalnym celem, z ostrzem często skierowanem przeciw pozostałym narodom półwyspu. Hi-storja ruchu wszechbałkańskiegfr zna najwięcej wypadków drugiej kategorji, potem zaś co do częstości idą: kat. 3, 5, 1 i 4. — Wyliczymy najważniejsze manifestacje idei jedności bałkańskiej w przeszłości. Jako pierwszy w nowszych czasach apostoł idei jedności bałkańskiej występuje słynny grecki patrjota, poeta Rhigas, (1798 zamordowany przez Turków), autor „konstytucji demokratycznej" wszystkich narodów Europy płd.-wsch. Zkolei, w latach 1804—6 widzimy doniosłe projekty ks. Ad. Czartoryskiego, który jako rosyjski minister spraw zagranicznych chciał utworzenia z obszarów europejskich Turcji małych autonomicznych państw dla każdego narodu, połączonych federacją i pozostających pod protektoratem Rosji. Nieco później, hospodar wołoski Konst. Ypsilanti snuł plany połączenia pod swojem berłem wyzwolonych z pod władzy tureckiej Rumunów, Serbów i Greków. Później znów (1809) wódz powstania serbskiego Ka-radorde proponuje Napoleonowi objęcie protektoratu nad Słowianami tureckimi i przyłączenie ich do „Uirji". Do projektów Konst. Ypsilanti’ego nawiązuje jego syn Aleksander, który wzniósł sztan dar powstania greckiego, imieniem „Hete-rji", planującej uwolnienie wszystkich chrześcijan tureckich. W 1829 Capo dTstria proponuje Rosji, bezskutecznie, utworzenie federacji 5 państw bałkańskich. Po 1832 zaczyna się odrodzenie i ruch narodowy Jugosłowian austrjackich, „Ili-ryzm“, który jednością kulturalną i potem polityczną chce objąć wszystkich wogóle Słowian płd., Słoweńców, Chorwatów, Serbów i Bułgarów. Polacy znów zabierają głos w sprawach bałk.: w 1843 Czartoryski układa wskazówki dla polityki zagranicznej serbskiej, w których zaleca łączność