Magazyn6
8101

273

BANKI

większym stopniu do operacyj na wolnym rynku, kontyngentowania kredytów i podobnych środków mechanicznego oddziaływania na rozmiary udzielanych kredytów.

Jeszcze radykalniejsze zmiany nastąpiły w działalności walutowej banków emisyjnych. Zmiana struktury obiegu pieniężnego przez wyeliminowanie zeń po wojnie monet złotych oraz przejście do systemu „gold bullion standard" lub „gold exchan-ge standard" wytworzyła całkowicie odmienne warunki pracy banków. Wobec rozluźnienia, nieraz nawet zupełnego przerwania związków między kształtowaniem się cen a międzynarodowemi ruchami złota, zaczęto dyskutować nad zagadnieniem, czy banki emisyjne wogóle mogą i powinny dążyć do utrzymania stałości pieniądza w stosunku do złota, czy też raczej nie powinny postawić sobie nowego zadania, a mianowicie utrzymania cen towarów na poziomie możliwie nieulegającym zmianom.

Jednak i w tych wypadkach, gdy banki emisyjne pozostały wierne teoretycznej zasadzie waluty złotej, do której zamierzają powrócić, działalność ich uległa w praktyce gruntownym przeobrażeniom, a przede-wszystkiem ograniczeniu na rzecz państw, których ingerencja w sprawy walutowe stała się coraz silniejsza. Zadanie obrony waluty w związku z coraz ściślejszem zazębianiem się tego zagadnienia z całym szeregiem innych zagadnień, podporządkowanych polityce ekonomicznej państwa, było w coraz większym stopniu przejmowane przez państwo. Wyrazem wytworzonych stosunków są wprowadzone przez szereg państw ograniczenia dewizowe, które miały przedewszystkiem chronić dany kraj przed nadmiernem wycofywaniem kapitałów przez zagranicznych wierzycieli, lecz stały się jednocześnie w wielu krajach głównym środkiem obrony rezerw kruszcowo-dewizo-wych banku emisyjnego. Ponadto rządy bronią rezerw banku emisyjnego drogą państwowej polityki handlowej przedewszystkiem przez stosowanie kontyngentów importowych w wymianie towarowej.

Dalszym wyrazem przejmowania przez państwo zadań walutowych, spełnianych uprzednio przez bank emisyjny, jest utworzenie w niektórych krajach (np. w Anglji, Stanach Zjednoczonych, Belgji) t. zw. funduszów walutowych, zapamocą których państwo ujmuje w swe ręce zadanie regulowania kursu waluty.

3. Zasady pokrycia, aj Uwagi ogólne. Gdy obieg biletów bankowych zaczął — obok obiegu monet — zdobywać doniosłe znaczenie dla kształtowania się obrotów gospodarczych, stał się równocześnie przedmiotem rozważań teoretycznych na temat: w jakich granicach wolno bankowi wypuszczać bilety, w jaki sposób należy im zapewnić dostateczne „pokrycie", gwarantujące wymienialność na kruszec?

W pierwszej połowie XIX wieku zarysowały się na tle doświadczeń Banku Angielskiego dwie teorje: obiegowa i bankowa. Zwolennicy teorji obiegowej „currency p r i n c i p 1 e“ (Ricardo, Peel) podkreślali ścisłą wzajemną zależność między ilością obiegu pieniężnego, poziomem cen i układem bilansu handlowego. Powiększenie ilości pieniędzy (kruszcowych) wywołuje zwyżkę cen, zanik eksportu, zachętę do importu, a zatem przyczynia się do bierności bilansu handlowego; dla jego wyrównania złoto odpływa z kraju, przywracając równowagę na rynku. Automatyczne działanie tych związków przyczynowych zostaje przerwane, gdy funkcje monet kruszcowych zaczynają pełnić inne, papierowe znaki płatnicze, także wówczas, gdy są wypuszczane w drodze udzielania kredytów bankowych. Z założeń tych wypływają dwa wnioski: tylko pewna, ściśle określona i stosunkowo niewielka suma biletów może być przez bank wypuszczona bez pokrycia; poza tą sumą, bilety muszą mieć ioo%-we pokrycie kruszcowe. Czynności emisyjne banku winny być całkowicie odgraniczone od jego działalności kredytowej. Obydwa te postulaty zostały zrealizowane w ustawie Banku Angielskiego z r. 1844 (akcie Peela) ustalającej sztywną granicę dla emisji nie-pokrytych biletów oraz podział Banku Angielskiego na 2 departamenty: emisyjny i bankowy.

Zasadom powyższym przeciwstawiali się zwolennicy teorji bankowej „banking p r i n c i p 1 e", twierdząc, że nie należy ustanawiać sztywnych granic dla emisji biletów i że niema ścisłego związku pomiędzy ilością pieniądza w obiegu a jego wartością, z zastrzeżeniem, że istnieje wymienialność biletów na złoto. Bank winien dostosować ilość biletów do potrzeb rynku; o ile bank emituje bilety w trybie dyskonta weksli handlowych, ilość biletów w obiegu odpowiada rzeczywistym potrzebom życia gospodarczego i nie stwarza niebezpie-

18

Encyklopedia nauk politycznych.