Magazyn6
3001

622

CENA

rzutnej gry sił ekonomicznych, lecz wyznaczane są w drodze prawnej. Ceny maksymalne ustalane bywają na towary i usługi, bywają stosowane do stopy procentowej, czynszu za mieszkania, renty dzierżawnej i t. p. Ich przeciwieństwem są c e n y minimalne, t. j. najniższe ceny, jakie ustawodawca pozwala płacić za dobra lub usługi. Stosowane one bywają najczęściej do ceny za pracę, t. j. do płacy. Zbliżonem zjawiskiem do cen minimalnych są ceny wyznaczane na towary, sprzedawane przez uczestników monopolu umownego.

2. Zarys historyczny. Taksy są znane od zarania cywilizacji. Władza dążyła zawsze do regulowania życia gospodarczego przez wkraczanie w procesy kształtowania się cen.

Spotykamy ceny maksymalne w Grecji. W Rzymie występują one coraz liczniej • u schyłku historji rzymskiej. Przykładem może być Edictum de pretiis Dioklecjana z r. 301. Celem taks bywała troska o tanie wyżywienie stolicy lub wojska. Wiele podobnych zarządzeń wydawano w cesarstwie bizantyńskiem. W średniowieczu popierają ideę taks kanoniści. Rozszerza się ich stosowanie od wieku XIII, t. j. z rozkwitem miast. Nakładane są zwłaszcza na środki żywności. Cechy wprowadzają cenniki, ustalające zarówno ceny maksymalne, jak i minimalne. Zdarzają się wypadki odmiennie ustalonych cen dla „obcych" t. j. ludzi nie będących obywatelami miasta. W czasach nowożytnych utrzymuje się w prawodawstwach jeszcze do XIX wieku pretium legitimum, które w następstwie zostaje naogół zarzucone. Utrzymane bywają jednak taksy na pewne towary czy usługi, uznane za szczególnie ważne, jak np. lekarstwa i usługi lekarzy, usługi dorożkarzy, bagażowych, kominiarzy, niekiedy na wyroby piekarzy i rzeźników, oraz potrawy w restauracjach. Jako forma łagodniejsza występują listy cen, lub płace zatwierdzane przez władze. Podobnie jak ceny towarów lub usług, regulowana także bywała stopa procentowa, o ile władza wogóle nie zakazywała jej pobierania. Płace minimalne rozszerzają się w XIX wieku. Za regulację stosunków pracy w czasach dawniejszych można uważać, obok płac ustalanych przez cechy, także i normy pańszczyzny, ale te odpowiadają raczei ustalaniu maksymalnych norm czasu pracy.

W najnowszych czasach wprowadzają władze ceny maksymalne na towary najczęściej w okresach zaburzeń czy przewrotów ekonomicznych, wywołanych takiemi zjawiskami, jak wojny, rewolucje, inflacja lub deflacja. Okres szczególnie szerokiego stosowania taks (towary, ochrona lokatorów, centrale dewiz i t. p.) przeżyła Europa w latach 19x4—1924, t. j. w latach wojny i inflacji. W okresach normalnego funkcjonowania życia gospodarczego zacieśnia się pole stosowania cen maksymalnych w krajach, w których gospodarka opiera się na własności prywatnej.

3. Cele i skutki reglamentacji. Naczelnym celem taks na towary jest dostarczenie konsumentom towarów po cenach niższych od tych, które samorzutnie ustalają się na rynku. Konsumentem branym pod opiekę może tu być osoba prywatna lub gospodarka publiczna. Tym sposobem władza dąży niekiedy także do odebrania nadmiernych — według jej opinji — zysków producentów lub pośredników („paskarzy"). Celem reglamentacji cen dewiz jest chronienie waluty krajowej przed spadkiem jej kursu. Celem maksymalnej stopy procentowej jest ochrona dłużnika przed lichwą kredytu konsumcyj-nego, względnie — najczęściej — popieranie rozwoju produkcji. Ponadto w okresach kryzysów władze obniżają niekiedy umówioną już i legalną stopę procentu (ustawy „oddłużeniowe" w Polsce). Celem płac minimalnych jest podniesienie dochodów pracowników fizycznych lub umysłowych. Nie można oceniać słuszności, czy niesłuszności tych celów z punktu widzenia ekonomisty, zależy ona bowiem od względów politycznych, etycznych i t. p. Ekonom ja może natomiast ułatwić ustalenie sądu o skuteczności tych środków do wymienionych celów.

Dla ustalenia poglądu na tę sprawę, należy zbadać ogólne skutki wprowadzenia cen maksymalnych w życiu gospodarczem. Skutki te będą inne przy wolnej konkurencji, a inne przy monopolu (produkcji, wymiany, lub konsumcji). W jednym i drugim wypadku analiza skutków taks musi przyjąć jako punkt wyjścia położenie równowagi życia gospodarczego, t. j. taki stan, w którym ceny ustaliły się samorzutnie i nie występują żadne siły, któreby wyprowadzały ceny z osiągniętego poziomu. Bowiem tylko taki stan pozwala uznać nam wszystkie zmiany, jakie zajdą w życiu gospodarczem, za skutki wprowadzenia cen maksy-