Magazyn6
4901

641

CHAŁUPNICTWO

chałupnictwo — to przedewszystkiem szewc-two i krawiectwo. Co się tyczy innych, to naliczono kilkadziesiąt różnych gałęzi pracy, w których istniało chałupnictwo. Kryzys wpłynął na znaczny wzrost chałupnictwa, do którego zaliczyć dziś należy około miljona pracowników.

Do ośrodków najbardziej skoncentrowanego chałupnictwa należy zaliczyć w Polsce: szewctwo w Kielcach i Radomiu, krawiectwo w Brzezinach i Tarnowie, tkactwo w czterech powiatach województwa łódzkiego, koszykarstwo w okręgu Rudnika n/Sanem, stolarstwo w Kalwarji Zebrzydowskiej, sitarstwo w biłgorajskiem, szcze-ciniarstwo w Międzyrzeczu, wyrobów dzianych w Tyńcu k/Krakowa, guzikarstwo w Sochocinie, hafciarstwo w Makowie, garbarstwo w Kłecku, ślusarstwo w Świątnikach, kuśnierstwo w Tyśmienicy, błamów karakułowych w Żółkwi, tkanin z drzewa w Nowej Wilejce, garncarstwo w Horodnie, Pawłowie i t. d.

We wszystkich krajach chałupnictwo zwróciło na siebie uwagę ekonomistów i prawodawców z powodu szkód społeczno-gospodarczych, na jakie naraża. Wymienić tu należy więc niskie płace, bardzo długi dzień pracy, sezonowe bezrobocie, wyzysk pracy kobiet i młodocianych, a nawet dzieci, nie-higjeniczne warunki pracy i szerzenie się chorób zawodowych i t. p. Po dłuższych badaniach, przeprowadzonych przez specjalne komisje, powoływane przez czynniki rządowe i parlamentarne (Anglja, Belgja) oraz po kilku wystawach pracy chałupniczej przystąpiono do opracowywania specjalnych ustaw chałupniczych, które wchodzą w życie, poczynając od angielskiej (1909), a następnie niemieckiej (19^{1 x})» norweskiej (1912), belgijskiej (i9^I3)> francuskiej (^I9^I5)» austrjackiej (1918, w tymże roku rozciągnięto na chałupnictwo i inspekcję fabryczną), czechosłowackiej (1918), wreszcie sowieckiej (1923). Projekt ustawy chałupniczej, przygotowany w Polsce, nie wszedł pod obrady Sejmu w roku 1923. Ostatnio w roku 1934 wydano w Niemczech prawo o chałupnictwie, któremu ma przysługiwać specjalna opieka państwa. Także w Belgji uregulowano na nowo chałupnictwo prawem z 1934 roku.

Ustawy wyżej wymienione zwykle określają, kogo należy uważać za chałupnika, nakładają na nakładcę obowiązek rejestrowania zatrudnionych chałupników, wymagają od nich wydawania im książeczek płac oraz tworzą komisję płac, których zadaniem jest ustalanie płac minimalnych. Pierwszym krajem, który wprowadził zasadę ustalania płac minimalnych była Anglja (1910 rok, w krawiectwie) a następnie — Francja (1915 rok, w stosunku do chałupnictwa w przemyśle odzieżowym), wreszcie Austrja (1918). We wszystkich tych ustawach chodzi o możliwe zbliżenie warunków pracy w chałupnictwie z warunkami pracy robotników zatrudnionych w zakładach fabrycznych. Jeśli chodzi o zakres tego, co przez ustawy uważane jest za chałupnictwo, a co wyłącza się z zakresu działania ustaw chałupniczych — to ostatnio występują wyraźnie tendencje ograniczania tego, co za chałupnictwo uchodzić winno; a więc ustawa chałupnicza niemiecka z 1934 r. uważa za chałupników tylko tych, którzy zatrudniają w warsztatach nie więcej, jak 2 siły obce; w Polsce zarządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z 13 maja 1935 r. poszło jeszcze dalej, bo wyłączyło z chałupnictwa wszystkie te warsztaty, w których znajduje zatrudnienie choćby jedna siła obca; tych, którzy zatrudniają obcych pracowników (t. j. z poza rodziny) rozporządzenie traktuje tak jak rzemieślników. Ustawy chałupnicze wogóle napotkały na opór i wprowadzone zostały w życie tylko częściowo. Ubezpieczenia społeczne, które w wąskim zakresie dotyczą chałupników, w praktyce do dziś ich nie objęły, chociaż prawnie np. ubezpieczenie chorobowe obejmuje chałupników w Niemczech od 1911 r., w Polsce — od r. 1920. Mimo, że niektóre rodzaje ryzyka (np. bezrobocie) silniej występują w chałupnictwie, aniżeli w przemyśle czy rzemiośle — chałupnicy nie zostali objęci odpo-wiedniemi ubezpieczeniami. Ostatnio daje się zauważyć pod tym względem pewna poprawa i ustawodawcy starają się objąć chałupników ubezpieczeniami społecznemi (np. dekrety francuskie z 28. i 30. X. 1935 rozszerzają ubezpieczenia na chałupników w większym stopniu, aniżeli to było dotychczas).

Literatura: Arndt P.s Die Heimarbcit im rhein-mainuchen Wirtschaftsgebiet. Jena 1909—1914. — Ameklter E.: System nakładowy w krawiectwie Brzezin. Bocznik W. S.H. W-wa 1925. — Amekker E.: Przęjawy kryzysu w rzemiośle i chałupnictwie. Inst. Spraw. Spoi. Warszawa 1934.— Benjamin D.: Der Stand der Heimarbcit in Deutschland. Ergebniste der Dcut-schen Heimarbeitausitellung 1925. Jena 1928. — Booth Ch.: Life and Labour of the People in London. Tom IV. London 1902. — Boyaeal P.: La lutte contrę le Sweatńig-System. Paris 1912. — Dobbe P.s The Clolhing Workers of Great

Encyklopedia nauk politycznych. 41