Magazyn6
8701

879

DMOWSKI ROMAN

z których każda powzięła odrębną decyzję. Komisja pozostała, lecz znaczenie jej wskutek zajęcia ziem polskich przez wojska nie-miecko-austrjackie upadło. W listopadzie 1915 r. D. przenosi swą działalność na Zachód i osiada najprzód w Londynie. Ażeby uniknąć oskarżenia o politykę podwójną, w lutym 1916 r. składa na ręce ambasadora rosyjskiego w Paryżu memorjał dla rządu rosyjskiego, motywujący konieczność uznania przez ten rząd niepodległości Polski, jako jednego z punktów programu wojny. Kopję tego memorjału komunikuje Francji, Anglji i Włochom. W 1917 r. D. drukuje na prawach rękopisu rozprawę angielską „Zagadnienia Europy Środkowej" („Pro-blems of central and eastern Europę") przeciw kończeniu wojny przed decydującem zwycięstwem nad Niemcami, głównie zaś wykładając konieczność przebudowania Europy i odbudowania Polski. W sierpniu 1917 r. założono Komitet Narodowy Polski w Paryżu. D. został jego prezesem. Komitet został uznany urzędowo po kolei przez rządy francuski, angielski, włoski i amerykański. Utworzona przedtem armja polska we Francji (dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej) oddana została pod władzę polityczną Komitetu Narodowego i jemu przyznano prawo mianowania jej naczelnego wodza. Komitet został oficjalnym przedstawicielem Polski wobec państw sprzymierzonych i objął opiekę nad wszystkimi Polakami w tych państwach. W 1918 roku D. pojechał do Ameryki, gdzie spędził trzy i pół miesiąca. Tam, w porozumieniu z Paderewskim, jako przedstawicielem Komitetu Narodowego w Stanach Zjednoczonych A., na życzenie prezydenta Wilsona przedstawił mu na piśmie żądania polskie, program terytorjalny państwa polskiego z obszernemi motywami i mapami i wyjaśniał politykom i rzeczoznawcom amerykańskim kwestję polską. Koniec wojny zastał go w Ameryce, gdzie jeszcze zdołał za pośrednictwem ministra spraw zagranicznych Lansinga wnieść do konwencji ro-zejmowej artykuł, powstrzymujący wycofanie wojsk niemieckich na wschodzie do chwili, gdy aljanci tego zażądają. Było to zrobione dla zapobieżenia zalaniu Polski przez falę bolszewicką, do czasu zorganizowania dostatecznie silnej, własnej siły zbrojnej.

Wróciwszy pospiesznie do Paryża D. zastał przygotowania do Konferencji Pokojowej w toku. Od Komitetu Narodowego zażądano mianowania dwóch delegatów Polski na Konferencję Pokoju. Komitet mianował zrazu jednego, Dmowskiego, rezerwując drugie miejsce dla Paderewskiego, który w międzyczasie został prezesem Rady Ministrów w Warszawie. D. zaraz po powrocie z Ameryki zażądał od rządów angielskiego i francuskiego ułatwienia przesłania przez Gdańsk do Polski armji polskiej z Francji pod dowództwem generała Halłera. Żądaniu temu pomimo, że je popierał marszałek Foch, oparła się Anglja, motywując to stanowisko obawą, że to może wywołać wojnę polsko-niemiecką.

Z otwarciem Konferencji Pokojowej D. wziął odpowiedzialność za obronę programu polskiego na niej, przedewszystkiem co do wykreślenia granicy polsko-niemieckiej. Postanowienia Traktatu Wersalskiego znacznie odbiegły od jego programu, zwłaszcza na Pomorzu, w Prusiech Wschodnich i na Śląsku. Później wielkiego wysiłku wymagało niedopuszczenie do ingerencji postronnej w walce z Ukraińcami w Mało-polsce.

Z początkiem listopada 1919 r. D. zapadł ciężko na zdrowiu i w 1920 r. wysłany został na kurację do Algieru, skąd powrócił do kraju i w 1921 r. zamieszkał pod Poznaniem w Chludowie. W 1923 r. był przez kilka tygodni ministrem spraw zagranicznych w gabinecie Witosa. W 1926 r. założył Obóz Wielkiej Polski. W okresie istnienia Państwa Polskiego napisał kilka książek: „Polityka polska i odbudowanie państwa"; „Świat powojenny i Polska"; „Przewrót". Z mniejszych rzeczy ukazały się jego: „Anglja powojenna"; „Kwestja robotnicza wczoraj i dziś"; „Kościół, naród i państwo" — oraz szereg artykułów, głównie w Gazecie Warszawskiej. Od 1934 roku zamieszkał na stałe w Warszawie.

Literatura: Kozicki Stanisław: Polityka polska to dumie. Warszawa 1912. — Tenie: Sprawo granic Polski na konferencji pokojowej w Pary tu. Warszawa 1921. — Pmtrycki Józef: Boman Dmowski. Warszawa 1920. — Plutyński Antoni: Bomana Dmowskiego Śuńat powojenny i Polska. Warszawa 1932. — Seyda Marjan: Na przełomie dziejów. Fakty % dokumenty. Warszawa 1927—1931. — Stadnicki Władysław „Polityka polska i odhudotoanie państwaOdpowiedi na ksiąikę p Dmowskiego. Warszawa 1926. — Wasilewski Zygmunt: Współcześni. Charakterystyki pisarzy i dziel. Warszawa 1923.

W. s.