Magazyn6
8201

974

DYPLOMACJA

trolę. Ale nie mając w swojem gronie nikogo kompetentnego, obeznanego z formami dyplomatycznemi, deputacja powołała na sekretarza dotychczasowego kierownika kance-^Ł larji „Departamentu", tego samego Dziedu-szyckiego. Król uważał niemniej, że będzie trudno nadal utrzymywać jakąkolwiek tajemnicę, gdy w tak licznem gronie osob kilkunastu deputacja ma wydawać instrukcje i odbierać raporty od posłów; radził przeto niektórym zaufanym posłom, jak Bukatemu w Londynie, aby poza deputacją utrzymywali i z nim sekretną korespondencję. Czynności dyplomatyczne sejmu czteroletniego objawiły się zaraz nominacją szeregu nowych posłów i obsadzeniem nowych placówek, jak Paryż, Madryt, Kopenhaga, Stock-holm. Do Konstantynopola skierowano Piotra Potockiego. On jeden otrzymał rangę ambasadora. Objawem zainteresowania się dyplomacją była także praca jednego z posłów, Morskiego, wysłanego do Hiszpa-nji, na temat organizacji służby dyplomatycznej. Nową też zupełnie organizację wprowadzi wkrótce uchwała majowa, kasując deputację sejmową i ustanawiając w nowym składzie rządu, „Strażą" zwanego, urząd „Ministra do Spraw Zagranicznych". Po raz pierwszy w dziejach polskich zastosowano tę nowożytną tytulaturę, gdy 17 maja 1791 roku mianował król na ten urząd podkanclerzego litewskiego Joachima Chreptowicza. Wzmacniając władzę króla i rządu, konstytucja 3 maja dawała szerokie kompetencje królowi i ministrowi do Spraw Zagranicznych w prowadzeniu spraw dyplomatycznych, zastrzegając jednak w wielu wypadkach ważniejszych odwoływanie się do sejmu. Minister miał zatem obowiązek w okolicznościach wielkiej wagi „przekładać królowi w Straży potrzebę zwołania sejmu". Jeżeli na jego wniosek mógł król mianować posłów, przeznaczonych na placówki zagraniczne, to jednak odnosiło się to tylko do t. z w. posłów mniejszych, czyli ministrów pełnomocnych, rezydentów i t. d. Sejm rezerwował sobie prawo do nominacji „Posłów Wielkich", czyli ambasadorów. O nowym układzie rzeczy nie omieszkał Chreptowicz zawiadomić placówki, zaznaczając, że odtąd, przerywając korespondencję z „Deputacją", z nim jednym urzędową korespondencję utrzymywać mają. (21. V. 1791).

Po nieszczęsnej wojnie z Rosją w 1792 r. znów nastąpiła zmiana organizacji państwowej. Konfederacja targowicka obaliła konstytucję majową przywracając od 25. IV. 1793 organizację z roku 1775 t. j. Departament Interesów Cudzoziemskich. Stosownie do dawnego zwyczaju wszystkie noty do posłów zagranicznych, instrukcje posłom „Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej" podpisywać będą w imieniu rządu wspólnie kanclerz wielki koronny ks. Sułkowski i Kazimierz Konstanty Plater, podkanclerzy W. X. Lit. Ale wnet nowy przewrót zmieni stosunki. Powstanie kościuszkowskie, po obaleniu władz targowickich, ustanowi Rząd Tymczasowy pod nazwą „Rady", o której utworzeniu Ignacy Potocki, objąwszy w niej „Wydział Spraw Zagranicznych", zawiadomił 29 maja 1794 r. korpus dyplomatyczny, akredytowany w Warszawie, wzywając, aby odtąd do niego udawali się ze wszystkiemi sprawami, ponieważ król Radę uznał. W kilka miesięcy później jednak, po szturmie Pragi i kapitulacji Warszawy, de facto niepodległość Polski przestała istnieć, choć król dopiero 6 stycznia opuścił stolicę jako więzień rosyjski, internowany narazie w Grodnie. Stąd jeszcze ostatnie pisał listy do swych posłów zagranicą. Jeden taki dokument o tragicznem brzmieniu, jakby aktu zejścia Rzeczypospolitej, możemy tu przytoczyć. Jest to odwołanie ostatniego charge d’af-faires polskiego z Wiednia:

„Monsieur de Łempicki, les ćvfcnements qu’a amenć l’insurrection de 1794 vous sont connus.

La suitę de ces ćv£nements m’a amenś ici. D'aprfes ce que j'y ai appris, je me trouve dans le cas de vous dire, Monsieur, que les Ministres Etrangers qui rćsidaient i Varsovie ont aver-tis que l'exercice de leurs fonctions cessait depuis mon dćpart, que toute autoritć nationale polo-naise ayant cessź d’exister, votre reprdsentation est terminie par la mSme et que vous devez le faire connafitre au Gouvernement aupris duquel vous avez rćsidś jusqu’ici. Aprfcs vous fitre acquittć de ce devoir vous aurez & partir sans dćlai du pays oti vous ćtes...

Je ne doute pas qu’on vous laissera jouir dds immunitćs du droit des gens jusqu'au moment oil vous pourrez quitter le lieu de votre i6si-dence...

Stanislas Augustę Roy".

Grodno, le 9 Fevrier 1795. (Oryginał w Arch. Przezdzieckich).

Rajnold Przezdzlecki.

III. Przedstawiciele dyplomatyczni.

1. Pojęcie i istota przedstawicielstwa dyplomatycznego. Utrzymywanie przez państwa wzajemnych stosunków urzędowych jest warunkiem zasadniczym istnienia społecz-