Magazyn6G501

471

GÓRNICTWO 1 HUTNICTWO

sze węglowodory i uzyskać produkt płynny czyli gazolinę (lekką, benzynę).

Gazy ziemne można podzielić również na towarzyszące złożom ropy naftowej (np. Borysław) i samodzielne, nie stojące w związku bezpośrednim z ropą (Daszawa).

Warunki występowania w naturze wosku ziemnego przemawiają za jego wtórnem powstawaniem z ropy naftowej parafinowej. Minerał ten, towarzyszący zwykle ropie naftowej, jest niewątpliwie mater jąłem powstałym przez ulatnianie się lekkich węglowodorów z ropy parafinowej w drobnych szczelinach warstw roponośnych. Złoża wosku ziemnego są rzadkie i znajdują się jedynie w Rosji (wyspa Czeleken na morzu Kaspijskiem, Fergana) i Polsce (Borysław, Starunia, Dżwiniacz, Truskawiec).

Co do pochodzenia asfaltu naturalnego, pewne jest jedynie, iż geneza jego jest związana z ropą naftową, istnieją jednak rozbieżności co do kolejności pochodzenia. Według pewnych poglądów asfalt jest formą początkową procesu bitumizacji, natomiast inne dane przemawiają za tem, że asfalt jest końcową formą tworzenia się węglowodorów w przyrodzie. Pozostały po ulotnieniu się lżejszych składników asfalt pokrywa częstokroć duże przestrzenie (kir na Kaukazie), a wycieki gęstej ropy asfaltowej tworzą czasami wielkie jeziora (na wyspie Trynidad).

2. Tereny roponośne. a) Zagranicę. Największą grupę terenów roponośnych stanowią trzeciorzędowe utwory, obejmujące najważniejsze złoża ropne Europy (z wyjątkiem Niemiec i półn. Rosji). Złoża Ru-munji, Kaukazu, Persji i Polski (Małopolska) dają produkcję ropną przeważnie z utworów trzeciorzędowych (zwłaszcza oligocenu, miocenu i pliocenu). Ropa z tych utworów jest lekka, przeważnie o parafinowej bazie (Borysław), lub cięższa asfaltowa (Kaukaz).

Inną grupę terenów roponośnych stanowią pola naftowe wschodnich Stanów Zjednoczonych (Apalach, Mid-Continent). Ropę spotyka się tutaj w utworach paleozoicz-nych. Do tej grupy należą także mniej wydajne tereny w północno-wschodniej Rosji (Uchta), zagłębie łupków bitumicznych w Estonji i obszar bitumiczny na Wołdze (Rosja).

W Stanach Zjednoczonych odrębną grupę terenów stanowią złoża w stanach Montana, Utah, Colorado dostarczające ropę przeważnie z pokładów kredowych.

W Ameryce Północnej największe pola roponośne ulokowane są na płaskowzgórzu Apalachskim (Appalachian Plateau). Pła-skowzgórze to jest geosynkliną położoną równolegle do łańcucha górskiego, obejmującą znaczną ilość t. zw. fałdów geologicznych. Wzniesienia Ozark i Ouachita Moun-tains stanowią granicę obszarów naftowych średniego kontynentu (Mid-Continent).

Pola ropne i gazowe Apalachów obejmują części stanów New-York, Pennsylva-nia, West Virginia, Ohio, Kentucky i Alabama. Pokłady ropne są podporządkowane utworom kambry^rjskim, sylurskim, dewoń-skim i węglowym, zbiornikami ropnemi są przeważnie piaskowce, rzadziej konglomeraty lub wapienie.

Pola Mid-Continent obejmują rejon stanów Oklahoma, Kansas, Texas, Louisiana, Arkansas. Na głównych polach Kansas i części Oklahoma, mających wielką wydajność, poziomy ropne są podporządkowane serji łupków i piaskowców (Cherokee). Produkcja szybów jest stosunkowo niska, a życie ich (produktywność) krótkotrwałe, przemysłowe zaś pierwszorzędne znaczenie rejonu ropnego Mid-Continent opiera się przedewszystkiem na ilości szybów, a więc na ich sumarycznej wydajności. Poszczególne szyby (z głębszych poziomów) miały początkową wydajność do i 500 tonn dziennie (wyjątkowo do 2500 tonn). Zwykła początkowa wydajność szybu nie przekraczała jednak 6—10 tonn, a szybko zniża się do 4—5 tonn. Po 2—3 latach eksploatacji szyby nie dają więcej niż 2—3 tonny, a w dziesiątym roku życia zwykle do 1—2 tonn i mniej.

W północnym Texasie ropę 1 gaz otrzymują z warstw permskich i górnego karbo-nu. Budowa geologiczna polega na szerokiej antyklinie, istnieje kilka ropnych poziomów. Początkowa wydajność szybów jest znaczna (130—500 tonn).

Grupa terenów w stanach Wyoming, Montana, Utah, Colorado, dostarczająca ropę z pokładów przeważnie kredowych, położona jest na stokach łańcucha górskiego Rocky Mountains, genetycznie pokrewnego łańcuchowi Appalachian.

W Kalifornji pola naftowe ciągną się w strefie o długości przeszło 370 km od rejonu Coalinga na północy do Puenta Hills

31*

I

*