Magazyn6R201

518

GROMADA

Gromada.

Samorząd gromadzki tkwi swojemi korzeniami w życiu zbiorowem wsi na przestrzeni szeregu stuleci bytu dawnej Rzeczypospolitej; g. jest w tern znaczeniu historyczną gminą i rozszczepienie tych pojęć następuje dopiero w XIX wieku w związku z powstawaniem t. z w. gminy zbiorowej. We wsi polskiej od XV do XVIII wieku istniał stosunkowo znaczny rozwój życia gromadzkiego. G. za pośrednictwem swoich organów, wójta i przysięgłych, czuwała nad bezpieczeństwem ogniowem, zdrowotnością oraz niemal całością nieskomplikowanych potrzeb publicznych danej osady. Starano się m. in. o to, aby wieś miała dostateczną ilość rzemieślników potrzebnych dla gospodarstwa rolnego, a więc kowali i kołodziei, szewców, kuśnierzy i t. d. G. dbała o obyczajność ogółu. Najsilniejszy bodaj wyraz samorządności ówczesnych g. znajdowała we własnem sądownictwie wiejskiem.

W dzisiejszej Polsce odrębny samorząd gromadzki właściwie prawnie nie istnieje — g. jest bowiem częścią podstawowej jednostki lokalnego samorządu — gminy. Jednak pewien samoistny byt g. w zakresie co-prawda ograniczonym utrzymany został w ustawie z dn. 23. III. 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorjal-nego, unifikującej zasadniczy ustrój poszczególnych ogniw samorządu lokalnego na całym obszarze Rzeczypospolitej (z wyjątkiem woj. śląskiego).

G. wiejską w znaczeniu obowiązujących obecnie przepisów stanowi z reguły każda miejscowość t. j. osiedle, wieś, osada, folwark i t. p. w obrębie gminy zbiorowej (w pewnych wypadkach w skład gromady może wchodzić również kilka miejscowości). G. wiejska, jako jednostka zarządu lokalnego, posiada uprawnienia majątkowe, jest właścicielem majątku, dobra gromadzkiego, oraz rozporządza dochodami z tych źródeł. G. współdziała z gminą wiejską w wykonywaniu jej zadań oraz zarządza w granicach swoich możliwości finansowych sprawami o znaczeniu wyłącznie lokalnem, wynikają-cemi z sąsiedzkiego współżycia, i troszczy się o podnoszenie stanu kulturalnego, zdrowotnego i gospodarczego danego osiedla. Do zakresu działalności gromady należy, np. opieka nad drogami wioskowemi, nie zaliczonemi do dróg gminnych, utrzymywanie ulic, sadzenie i konserwacja drzew przydrożnych, zakładanie i utrzymywanie studzien publicznych, przedszkoli, bibljo-tek, popieranie ochotniczych straży pożarnych, opieka nad stanem sanitarnym wsi, i t. d.

Wydatki związane z wykonywaniem swoich zadań pokrywa g. z dochodów majątku i dobra gromadzkiego, z opłat za korzystanie z zakładów i urządzeń gromadzkich, ponadto poważnem źródłem zaspokojenia tych potrzeb lokalnych są t. zw. świadczenia w naturze na określone cele publiczne, do których gromada może pociągać swoich mieszkańców w ramach obowiązujących w tym względzie przepisów specjalnych. Zarząd gminy może przekazać g. spełnianie niektórych zadań gospodarki gminnej, przydzielając jej równocześnie na ten cel odpowiednie środki finansowe z budżetu gminnego.

Ustrój wewnętrzny g. opiera się głównie na dwóch organach: radzie gromadzkiej i sołtysie, który jest organem wykonawczym g., a równocześnie wykonawcą zleceń władz gminnych i wyższych organów administracji miejscowej.

Radę gromadzką wybiera się na lat pięć w składzie od 12 do 30 radnych, zależnie od liczby mieszkańców g. W gromadach liczących mniej niż 200 mieszkańców organem uchwalającym jest zebranie gromadzkie. Prawo wybierania do organów g. posiada każdy jej mieszkaniec, zamieszkujący przynajmniej od roku na obszarze g., po ukończeniu 24 lat życia; bierne prawo wyborcze uzależnione jest od wyższego cenzusu wieku (30 lat). Do zakresu działania rady gromadzkiej należy podejmowanie uchwał we wszystkich sprawach, należących do g., oraz wykonywanie kontroli nad działalnością sołtysa w sprawach dotyczących gospodarki gromadzkiej.

Sołtys, oraz jego zastępca — podsołtys, wybierany jest przez radę gromadzką (ze branie gromadzkie) na okres 3-letni; wybór ten podlega zatwierdzeniu starosty powiatowego, na którego ręce sołtys i podsołtys przed objęciem urzędowania składają przysięgę służbową.

Do ważniejszych obowiązków sołtysa należy reprezentowanie g., zwoływanie i przewodnictwo na posiedzeniu rady gromadzkiej (zebrania) i wykonywanie jej uchwał, prowadzenie gospodarki g. według uchwalonego przez radę budżetu i zarządzanie majątkiem i dochodami gromady. Sołtys