Magazyn6
2601

518

BRYAN WILLIAM JANNINGS — BRYTANJA WIELKA

Bryan William Jannings.

Polityk półn.-ameryk.,    (1860—1925),

z zawodu adwokat w Lincoln (st. Nebra-ska), od 1890 zasiadał w Izbie Reprezentantów; byl kandydatem na prezydenta St. Zjedn. z ramienia partj i demokratycznej w 1896 (gdy uzyska! 6V& milj. głosów przeciw 7 milj. na Mac Kinley’a) i znowu w 1. 1900 i 1908, ale zawsze bezskutecznie. Za prezydentury Wilsona był sekretarzem stanu dla spraw zagranicznych (1913 do 1:915). — Inteligencja niezbyt wybitna, był znakomitym mówcą wiecowym i potężnym agitatorem. W 1896, stanąwszy po stronie grupy „populistów", którzy żądali ustawodawstwa przez plebiscyt, wystąpił jako rzecznik „szarego człowieka" przeciw tyran j i wielkiego kapitału i domagał się inflacji w formie bimetalizmu walutowego, rzucając efektowne hasło: „Nie ukrzyżujecie ludzkości na krzyżu ze złota!". Był też potem głównym obrońcą 16. poprawki do konstytucji St. Zj. (1913), umożliwiającej nakładanie przez Kongres nadzwyczajnych podatków na wielkie dochody. — W późniejszych latach swej kar jery B., jak zresztą cały obóz demokratyczny, wszedł na tory imperjalizmu: już po wojnie hiszp.-ameryk. przyczynił się do uzyskania ratyfikacji traktatu pokojowego przez Senat, poddając formułę kompromisową co do ustroju wysp filipińskich; później popierał akcję opanowania wysp karaibskich przez St. Zjedn.; jako sekretarz stanu za Wilsona sfinalizował opanowanie przez nich Panamy drogą układu z Kolumb ją. W ostatnich latach przed wojną zawarł z szeregiem państw układy arbitrażowe, które zresztą rzeczywistość wojenna rychło obróciła wniwecz. Z Wilsonem rozszedł się, gdy ten zaczął występować stanowczo wobec Niemiec w sprawie wojny podwodnej. W ostatnim roku życia prowadził namiętną kampanję w obronie ortodoksji biblijnej przeciw modernizmowi z okazji głośnego „małpiego procesu" w Dayton (Tennessee).

Łltaratura: Adams J. T.t The Epic of America. London 1932. — Baard Hf. and Ch. A.:    The Rise of American

Civilimtion. N. York 1928.

R. D.

Brytanja Wielka.

1 Geograf ja i stosunki gospodarcze. i. Położenie geograficzne. 2. Ludność. 3. Klimat. 4. Rolnictwo i hodowla. 5. Górnictwo, przemysł, handel. 6. Komunikacja.

7. Miasta. 8. Moneta, miary i wagi. 9. Posiadłości brytyjskie: dominjony, kolonje, protektoraty, obszary mandatowe. II. Charakterystyka narodu angielskiego. III. Histor ja i sprawy polityczne. 1. Dzieje Anglji do końca XVII w. 2. Wiek XVIII. 3. Wiek XIX. 4. Europejska polityka Wielkiej Brytanji. 5. Imperjalna polityka Wielkiej Brytanji. IV. Organizacja Imper-jum Brytyjskiego. 1. ImperjUiu Brytyjskie. 2. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanji i Irlandji. 3. Wolne Państwo Irlandzkie. 4. Cesarstwo Indyj. 5. Dominjony: a) uwagi ogólne, b) Kanada, c) Australja, d) Unja Południowo-Afrykańska, e) Nowa Zelandja, f) Nowa Fund-landja. 6. Brytyjskie Imperjum Kolonjalne. 7. Sfery wpływów, protektoraty, mandaty międzynarodowe.

I. Geografja i stosunki gospodarcze.

1. Położenie geograficzne. Wielka Brytanja i Północna Irlandja (United King-dom of Great Britain and Northern Ire-land) jest ośrodkiem politycznym i gospodarczym wielkiego imperjum kolonjalnego (The British Commonwealth of Nations), największego wogóle, jakie kiedykolwiek istniało. Zajmuje ono powierzchnię trzy razy większą od Europy, dwa razy większą od Z. S. R. R., a siedem razy większą od starożytnego Imperjum Rzymskiego. Wielka Brytanja obejmuje grupę wysp na Atlantyku u brzegów zachodniej Europy, niegdyś leżącą na krańcu znanego świata oraz na uboczu od głównych szlaków komunikacyjnych. Dopiero odkrycie Ameryki to niedogodne położenie zmieniło na uprzywilejowane. Wyspiarskie państwa mają naogół mniej pomyślną sytuację, niż inne i nie wychodzą często poza pierwotne stad ja państwowego rozwoju. Dla W. B. owe położenie okazało się jednak niezmiernie korzystne, przyczem niemało zaważył wzgląd, że główna wyspa archipelagu brytyjskiego oddzielona jest od stałego lądu europejskiego wąską tylko cieśniną Kaletańską (Pas de Calais). Wskutek tego W. B. mogła zawsze brać czynny i nieprzerwany udział w rozwoju europejskiej kultury i cywilizacji, zaś położenie wyspiarskie dodawało jej bezpieczeństwa. Gdy Europa krwawiła się w bezustannych wojnach, W. B. rosła w potęgę i zagarniała coraz to nowe posiadłości, oraz skupiała coraz to większe bogactwa. Także ukształtowanie się linji wybrzeżnej predestynowało W, B. do odegrania pierwszorzędnej i wyjątkowej roli wśród potęg świata. Głębokie zatoki, często pod postacią estuarjów rzecznych, wciskają się tutaj ze wszystkich stron