Magazyn6
3301

525

BRYTANJA WIELKA

najpoważniejszych problemów, a który dziś jest rozlany dobroczynnie po calem angiel-skiem życiu publicznem i chroni je od skrajności doktryn i namiętności impulsów. Rzeczą wreszcie, której cały naród nauczyła elita szlachecka, była ta wysoka kultura fizyczna, mająca swoje źiódło w zdrowem życiu wiejskiem, która dała Anglji światowe pierwszeństwo w sportach, a zarazem ten niemniej wysoki poziom wygód domowych, który wyrobił się najpierw w odosobnieniu samowystarczalnych i dostatnich dworów wiejskich.

Wszystkie te znamiona dawnych ziemiańskich władców Anglji skwapliwie przyswoiła sobie w wieku XIX plutokracja mieszczańska, gdy i ona weszła do warstwy rządzącej. Cały nowoczesny rozwój demokratyczny Anglji jest „równaniem ku górze", t. zn. ku wzorom dawnej tradycji ziemiańskiej, przyczyną zaś, dla której A.iglja uniknęła w naszych czasach rozpowszechnionego na kontynencie europejskim „kryzysu demokracji", jest fakt, że istotą demokratyzacji społeczeństwa dla Anglika było zawsze nie jakieś mgliste gminowładztwo, lecz stworzenie możliwie najszerszej podstawy społecznej dla tej elity rządzącej, która zawsze z narodu się. wyłaniać musi. Raczej rezerwoarem ludzkim dla wytwarzania elity politycznej niż zbiorowem ciałem władców czy prawodawców jest słusznie podziwiany w całym świecie ten parlament angielski, którego dostojna tradycyjna atmosfera zdołała zasymilować po wojnie nawet skrajnych komunizujących radykałów.

Przedstawione powyżej cechy charakterystyczne społeczności angielskiej ulegają w naszych oczach, w ostatnich czasach, pewnym, dość głębokim przemianom. Przez uprzemysłowienie innych narodów pozbawiona swego górującego stanowiska w przemyśle i handlu światowym, zmuszona nawet porzucić stuletnią zasadę wolnego handlu, Anglja, wprawdzie po kilkunastu latach ciężkiej powojennej depresji gospodarczej, pierwsza i jedyna w świecie przez żelazną wytrwałość dobiła się stanowczej poprawy; ale bezskutecznie zaleca swej zurbanizowanej ludności, jako stałe lekarstwo na masowe bezrobocie, emigrację do dominjonów zamorskich i bez wielkich wyników również usiłuje drogą ułatwień ustawodawczych wskrzesić podupalłe zdawna rolnictwo krajowe. Na tle powszechnego rozczarowania i zbiedzenia wśród generacji powojennej radykalizm socjalny na sposób kontynentul-no-eur opaski (zjawisko dawniej w Anglji prawie nieznane), szerzy się gwałtownie; wzmagają się też w ustawodawstwie i administracji rozpanoszone dziś wszędzie tendencje etatystyczne, a jako ich narzędzie rośnie biurokracja do rozmiarów dotąd w Anglji nieznanych; jednocześnie z jej rozwojem powstaje większa mz dotychczas w społeczeństwie powaga inteligencji akademickiej o specjalnem, fachowem wykształceniu. Potężny zresztą rozrost szkolnictwa państwowego i oświaty powszechnej sprawił, że Anglik wogóle stał się większym intelektualistą niż dawniej. Kobiety, znacznie dziś w Anglji liczniejsze od mężczyzn, czynne w różnych zawodach, występują na arenie politycznej i wywierają głębszy niż kiedykolwiek wpływ na psychikę społeczeństwa, ongiś wybitnie „męskiego". Właściwa dawnej Anglji biblijna pobożność oraz panujący powszechny respekt dla konwenansów towarzyskich ustąpiły dziś miejsca zobojętnieniu szerokich kół wobec form religijnych, oraz swobodzie obyczajów, odzwierciedlającej się w jaskrawy nieraz sposób we współczesnej powieści angielskiej. Wreszcie tak silny dziś w całym świecie wpływ kultury amerykańskiej zaznaczył się w społeczeństwie angielskiem przez pewną standaryzację form życia i poglądów, do której przyczyniło się zgrupowanie prasy w wielkich koncernach, oraz działanie filmu i radja. Naogół Anglja, która właśnie w naszych czasach pod wielu względami była przykładem i źródłem nauk dla reszty świata, przez wojnę weszła w ściślejszy niż dotąd kontakt z innemi narodami cywilizo-wanemi i stała się sama do nich podobniej-sza, tracąc przytem sporo ze swej dotychczasowej wyspiarskiej odrębności.

Literatura: Arnold M.: Culture and Anarchy. Cambridge 1869, nowe wydanie 1932. — Boutmy E.x Essai cftme psychologie pohtięue du peuple anglais au XIX-* silcie. Parts 1903.— Camamian L.s Ce ęu^fil faut connattre de Vdme anglaise. Paru 1927.    — Dibeliua W.t England. 2 tomy, Sttiflflart,

3 wyd. 1924. — Dyboaki R.t Czego nas uczy Anglja? Lwów 1924. — Emormon R. W.: English Traits 1886. (dziś do-stępne w Everyman's Library Nr. 279, J. M. Dent_t London ) — PWe*tley J. B.z English Humour. 1930.— Siegfried Aj La crise briUmnique au XX~me sikle. Parts 1931.

Roman Dy boski.

III. Historja I sprawy polityczne.

1. Dzieje Anglji do końca XVII w. Wy spy

brytyjskie od niepamiętnych czasów były zamieszkałe przez człowieka, którego najstarsze ślady sięgają epoki paleolitycznej. Ci