Magazyn6
4601

538

BRYTANJA WIELKA

posiadają własne legislatywy i własną administrację w sprawach lokalnych. W. B. posiada w sprawach wewnętrznych i zewnętrznych pełnię zwierzchnictwa, ograniczoną jednak w działaniu w stosunku do dominjo-nów normami prawa zwyczajowego i praktyką sądową. Ustrój polityczny W. B. opiera się na trzech zasadach umownego, niepisanego prawa anglosaskiego, które rozwinąwszy się równolegle z prawem pisanem, lecz od niego niezależnie, określają i regulują działanie sił politycznych w tern państwie: zasady te stanowią: i) osobista nieodpowiedzialność króla, 2) odpowiedzialność jego ministrów przed parlamentem, 3) in-kwizycyjna i kontrolująca działalność tegoż. Ten system polityczny, znany pod nazwą rządów parlamentarnych, został stopniowo przystosowany do pięciu większych kolonij brytyjskich, zwanych dziś dominjonami (Wolne Państwo Irlandzkie nie nosi nazwy dominjonu, lecz pod względem stosunku do W. B. zostało zrównane z dominjonami). Aczkolwiek dawne bezpośrednie wykonywanie władzy ustawodawczej przez Parlament w Westminsterze w stosunku do samorządnych kolonij brytyjskich zostało dziś uznane za „niekonstytucyjne, z wyjątkiem wypadków, w których konieczność tworzy i usprawiedliwia wyjątki", to jednak ze względu na potrzebę utrzymania jedności państwowej wyjęte zostały z pod kompetencji parlamentów kołonjalnych sprawy dotyczące stosunków z obcemi państwami, zawierania traktatów politycznych i przymierzy, ogłaszania wojny i zawierania pokoju. Parlament w Westminsterze zachował w zasadzie dawne prawo wydawania ustaw dla całego obszaru Imperjum Brytyjskiego, ale ustawy takie posiadają dla dominjonów moc obowiązującą tylko o tyle, o ile zostaną potwierdzone pi zez ich własne ciała ustawodawcze. Przysługujące każdemu poddanemu brytyjskiemu prawo bezpośredniego odwoływania się do króla zostało ograniczone w drodze praktyki sądowej do wypadków sporu pomiędzy dominjonami względnie pomiędzy dominjonem a wchodzącą w skład jego prowincją lub kolonją. Ustaloną też została zasada, że ewentualne spory pomiędzy równouprawnionymi członkami Imperjum Brytyjskiego leżą „wewnątrz domowej jurysdykcji Imperjum", to jest podlegają rozpatrywaniu nie przez Trybunał Rozjemczy lub przez Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze w porządku arbitrażu czy koncyljacji na podstawie Prawa Narodów, lecz wyłącznie tylko przez Komitet Sądowy Rady Tajnej na mocy brytyjskich praw i zwyczajów; praktyka taka utrwaliła jedność i całość Imperjum Brytyjskiego i skonsolidowała jego strukturę wewnętrzną. Od czasów Wielkiej Wojny ustalił się zwyczaj omawiania polityki międzynarodowej na konferencjach rządu Jego Królewskiej Mości z przedstawicielami dominjonów, co jeszcze bardziej wzmocniło zwartość Imperjum Brytyjskiego; dominjony (z wyjątkiem Nowej Fundlandji), Indje i Ir-landja są równouprawnionymi członkami Ligi Narodów: takim samym członkiem Ligi Narodów jest Imperjum Brytyjskie jako całość. Kanada i Indje posiadają własny system monetarny.

3. Wolne Państwo Irlandzkie. (Saorstat Eirean). Ustrój polityczny Wolnego Państwa Irlandzkiego wzorowany w ogólnych zarysach na ustroju dominjonów, w szczególności Kanady, uchwalony przez Konstytuantę Irlandzką 9. IX. 1922 r. opiera się na postanowieniach traktatu zawartego 6. XII. 1921 r. przez W. B. z ówczesnym rewolucyjnym rządem niezależnej republiki r-landzkiej. Zgodnie z praktyką konstytucyj • ną W. B. władza wykonawcza w Wolnem Państwie Irlandzkiem należy do króla, w którego imieniu mianowany przez Koronę namiestnik sprawuje rządy przez ministrów, posiadających zaufanie każdorazowej większości parlamentarnej, a odpowiedzialnych przed Parlamentem w Dublinie. Ustawą z 29. V. 1936 zniesiony został Senat tak, że obecnie Parlament Irlandzki składa się tylko z jednej izby. Pierwotne przepisy wprowadzające referendum i prawo inicjatywy ustawodawczej w szerokim zakresie zostały zmienione w 1929 r. ze względu na agitację nacjonalistów irlandzkich, żądających zniesienia przysięgi na wierność królowi. Uchwalona przez Parlament zmiana konstytucji musi uzyskać zatwierdzenie na diudze referendum ludowego. Wolne Państwo Irlandzkie posiada własną flagę i armj?, opartą na systemie ochotniczej służby wojskowej. Północna część Irlandji z przeważającą ludnością oranżystowską (potomkowie dawnych kolonistów angielskich względnie szkockich) odmówiła przystąpienia do Wolnego Państwa Irlandzkiego i pozostała w dawnym stosunku do W. B., ale z własnym parlamentem w Belfaście. Istnienie lojalnego