Magazyn6
5101

543

BRYTANJA WIELKA

lon posiada samorząd ludności kolorowej z uprawnieniami natury ustawodawczej, Cypr — niespotykany gdzieindziej podział wyborców na kur je wyznaniowe (chrześcijańską i mahometańską), na wyspach Fidżi organem władzy ustawodawczej jest Kongres z wyborów ludności białej, zbierający się raz do roku pod przewodnictwem gubernatora. System rządów „gubernatora w radzie" zapewnia władzy wykonawczej daleko idącą niezależność od władzy ustawodawczej przez zagwarantowanie t. zw. stałej listy cywilnej (Permanent Ci-v i 1 L i st), to jest pewnego zgóry określonego kredytu na utrzymanie administracji i sądownictwa na wzór opancerzonych kredytów (Consolidated Fund) metro-polji, nie podlegających uchwalaniu przez Parlament. System ten, w którym mianowany przez Koronę gubernator pełni podwójny urząd przedstawiciela Korony i nieodpowiedzialnego wobec miejscowej legislatywy premjera, okazał się doskonałą szkołą polityczną w kolonjach z wyłączną lub przeważającą ludnością białą, przyczem zmiana systemu miała miejsce nie na mocy uchwały Parlamentu w Westminsterze, lecz na skutek nowych instrukcyj Urzędu Kolonjalnego (do as you are told — proszę robić tak, jak panu wskaże legislatywa miejscowa), co pomyślane pierwotnie w znaczeniu wskazówki władzy przełożonej, nabrało z czasem znaczenia obowiązującej normy prawa zwyczajowego.

7. Slery wpływów, protektoraty, mandaty międzynarodowe. T. zw. sfery wpływów, ziemie z ludnością kolorową, rządzoną przez miejscowych kacyków pod kontrolą konsulów i komisarzy brytyjskich, przyznane W. B. przez traktaty międzynarodowe lub umowy z ich władcami (np. ziemie na południe od wodospadu Wiktorji) zwykły przybierać z czasem formę protektoratów, administrowanych w całości lub w części przez urzędników brytyjskich (Zanzibar, Njasaland, półn. Borneo, Somaliland, Tonga) : protektoraty takie prowadzą zwykle do aneksji (np. Beczuana). Odmienny charakter posiadają państwa tubylcze, znajdujące się pod protektoratem W. B., rządzone przez książąt miejscowych pod kontrolą agentów brytyjskich; tu należą: Królestwo Iraku w Mezopotamji (od 1923 r.), przedtem mandat międzynarodowy, sułtanaty So-kotra (na zachodniem wybrzeżu zatoki perskiej), Sarawak, Dżohor, Brunei, Pahong i Perak (federacja udzielnych książąt ma-lajskich) na wielkiej drodze handlowej do Australji przez cieśninę Torresa i protektorat nad wyspami Zachodniego Oceanu Spokojnego (wyspy Salomona, Nowe He-brydy, Samoa, Przyjacielskie i grupa wysp Melanezyjskich), wykonywany przez gubernatora wysp Fidżi. — Oddzielne stanowisko zajmuje Egipt od 1914—1922 protektorat, dziś królestwo samodzielne z przyznaniem W. B. kontroli nad obroną kraju i condominium w Sudanie.

Przyjęta na paryskiej konferencji pokojowej 19x9 r. zasada samostanowienia narodów nie mogła znaleźć zastosowania do ludów niezdolnych jeszcze do istnienia o własnej sile, zamieszkujących kraje należące do Turcji lub stanowiące kolonje niemieckie w Afryce i na Oceanie Spokojnym. Podział ich pomiędzy państwa zwycięskie nietylko sprzeciwiałby się teorji Wilsona, lecz mógłby stanowić dla nich kość niezgody, to też terytorja te uznały traktaty pokojowe za rodzaj spadku na rzecz zamieszkujących je ludów jakgdyby nieletnich, bo niezdolnych jeszcze do samodzielnego rządzenia się, przydzielając ie w charakterze „mandatów międzynarodowych" W. B., Francji, Belgji, Japonji, Afryce Południowej, Australji i Nowej Zelan-dji. W. B. otrzymała mandat kat. A nad Palestyną i Irakiem, a kat. B. nad częścią niemieckiego Togol, Kamerunu i Afryki Środkowej (Tanganika); tę władzę sobie zleconą i teoretycznie odwołalną (co zresztą w praktyce wydaje się problematycznem), W. B. wykonywa w imieniu Ligi Narodów i pod jej kontrolą. O ile opieka sprawowana na mocy mandatu kat. A może istotnie doprowadzić zczasem do uniezależnienia się danego kraju, o tyle mandaty kat. B i C stanowią ukrytą formę aneksji; to też W. B. już zastąpiła mandat nad Irakiem ogłoszeniem protektoratu nad tym krajem i przyłączyła Togol do kolonji Złotego Wybrzeża, a Tanganikę do Kenji, wszystkie zaś inne poddała pod zarząd Urzędu Kolonjalnego w Londynie. Mandat międzynarodowy nie da się podciągnąć pod żadną ze ze znanych nam konstrukcyj prawnych (najbardziej zbliżony do powiernictwa (trust) angielskiego Common Law) fenomen sui generis, powołany do życia przez względy praktyczne (niemożność