Magazyn6
2701

519

BRYTANJA WIELKA

w masę lądową głównej wyspy tak, że tylko mała jej część leży w większej odległości od wybrzeża niż 75 km- Przeważnie dość równy teren nie utrudniał zbytnio budowy ar-teryj komunikacyjnych, zwłaszcza tworzenia sztucznych szlaków wodnych, które już oddawna służą w tym kraju do masowego przewozu towarów, szczególniej węgla. — W. B. — t. j. Anglja z Walją, ze Szkocją, z Północną Irlandją (t. zw. Ulstrem), wyspą Man i wysepkami, leżącemi w Kanale La Manche — obejmuje przestrzeń 242 527 km². Administracyjnie rozpada się na: 1) Anglję z Walją, 2) Północną Irlan-dję i 3) Szkocję, do której należą sąsiednie archipelagi (Hebrydy, Orkady, Szetlan-dy;. Pewną administracyjną samodzielność posiadają także wyspy na wodach angielskich jak Man i Normandzkie. Anglja właściwa (131761 km²) dzieli się na 5¹ hrabstw (Counties), Walja na 12, Północna Irlandja na 8, a Szkocja (71 171 km²) na 33. Większe miasta, liczące przeważnie ponad 50 tys. mieszkańców, pod nazwą County Boroughs, wyłączone są z hrabstw. W Anglji tego rodzaju miast jest 78, w Walji 3, w Szkocji (t. zw. Burghs) 16, w Północnej Irlandji 1 (Belfast).

2. Ludność. W. B. według ostatniego spisu z r. 1931 (uzupełnionego po dzień 30 czerwca 1934) liczy 46 823 500 mieszkańców, z czego na Anglję właściwą przypada około 38 200 000, na Walję 2 300 000, a na Szkocję 4 900 000. Gęstość zaludnienia największa jest w Anglji, gdzie na 1 km² mieszka średnio 287 osób, podczas gdy w Walji 112, w Szkocji 63, a w Północnej Irlandji 92. Średnio W. B. na 1 km² posiada 193 mieszkańców. Naturalny roczny przyrost ludności niegdyś bardzo znaczny, w ostatnich kilku dziesięcioleciach wyraźnie osłabł i wynosi dziś w Anglji i Walji zaledwie 0,53%, w Szkocji zaś nawet znikł zupełnie. Tego słabego przyrostu ludności, względnie całkowitego zatamowania go, jak w Szkocji, nie można jedynie przypisać nadmiernej emigracji zamorskiej. Wprawdzie w chwili obecnej odnośnie do Zjednoczonego Królestwa jest ona obok włoskiej najznaczniejsza w Europie, ale już od kilku lat zamyka się w bardzo skromnych tylko liczbach. W r. 1933 W. B. straciła przez emigrację razem tylko 26 256 osób, kierujących się przeważnie do Australji i Oceanji (5 433). do Azji (5890) i do Afryki (2587), a w niedużej tylko części do Stanów Zjednoczonych Am. Półn., które niegdyś stanowiły główny cel żywej emigracji brytyjskiej, skoro w latach 1820—1932 przeniosło się tam aż 8 820 663 obywateli Zjednoczonego Królestwa. Spadła także znacznie liczba emigrantów do Kanady, która w latach 1820—1932 wchłonęła blisko 3 miljony wychodźców z W. Brytanji.

Pod względem narodowościowym przedstawia się W. B. pozornie bardzo jednolicie, gdyż w r. 1921 ze stałej jej ludności tylko niespełna 167000 osób posługiwało się wyłącznie językami celtyckiemi, a 46 000 (na wyspach w Kanale-Jersey, Guernsey i kilku drobniejszych) narzeczem francu-skiem. Inni mieszkańcy Zjednoczonego Królestwa używali albo języka angielskiego, albo też angielskiego i miejscowego celtyckiego. Tych ostatnich naliczono tylko 922000, tak, iż ludności, któraby z języka uznana być mogła za przynależną do innej narodowości niż angielskiej, W. B. nie posiadała więcej niż r 150000. Dodać też należy, że języki celtyckie, a mianowicie walijski (kimryjski), szkocki (gaelicki) i manx na wyspie Man, stale zanikają. W r. 1881 mówiących tylko po kimryjsku było w Walji 304 no osób, zaś w r. 1921 już tylko 156995. W Szkocji używających języka wyłącznie gaelickiego naliczono w r. 1891 — 43 738, w roku zaś 1921 — 9829. Wreszcie na wyspie Man, której ludność jeszcze w r. 1764 prawie nie znała języka angielskiego, obecnie panuje on wszechwładnie. Używających wyłącznie języka miejscowego manx już tam niema, a dwujęzycznych w r. 1921 pozostało zaledwie 915 osób, których liczba przy końcu grudnia 1926 stopniała do 581. Pomimo tych postępów angielszczyzny, która języki celtyckie umiała stopniowo doprowadzić do rzędu gwar ludowych, mamy w W. B. do czynienia z niespotykanem gdzie indziej zjawiskiem miejscowych antyangielskich nastrojów, wypowiadających się w języku angielskim, a czerpiących swe soki ożywcze z tradycyj historycznych lub różnic wyznaniowych. W Irlandji, gdzie podczas spisu z r. 1911 na 4390219 mieszkańców wyłącznie po irlandzku mówiło tylko 20 000 osób, a po irlandzku i po angielsku 560 000, cała zaś reszta ludności tylko po angielsku, te odśrodkowe dążności były nawet tak silne, iż w rezultacie Irlandja zerwała ściślejsze węzły z resztą Zjednoczonego Króle-