Magazyn6
3801

530

BRYTANJA WIELKA

sza rasowo i relig-jnie Szkocja zgodziła się już w r. 1707 na ścisłą unję z Anglją. Zniknął osobny parlament szkocki i osobna Szkocka Tajna Rada, zniknęła wewnętrzna linja celna, zniknęły wreszcie nazwy Szkocja i Anglja jako nazwy jednostek politycznych (pozostały tylko jako jednostki administracyjnej, oba królestwa zlały się w Zjednoczone Królestwo Wielkiej Bry-tanji (United Kingdom of Great Britain).

Rządy Wilhelma 111 zapoczątkowały na terenie wielkiej wyspy brytyjskiej (nie w Irlandji) erę względnej tolerancji religijnej, narazie tylko w odniesieniu do ważniejszych wyznań protestanckich; ideały religijnej tolerancji miały się rozszerzać przez cały wiek XVIIl-y i tylko w stosunku do katolicyzmu pozostała opinja angielska jeszcze przez parę pokoleń nieufna i wroga.

Charakterystyczną cechą zagranicznej polityki brytyjskiej XVIII w. był zajadle wrogi stosunek do Francji. Już za Karola II (1668) wzięła Anglja przelotnie udział w antyfrancuskiej koalicji. Od Wilhelma Iii-go do r. 1815 organizowała Anglja stale opór przeciw ekspansji francuskiej, walcząc z Francją a) na kontynencie europejskim, b) na morzach, c) w kolonjach Starego 1 Nowego Świata. Powodem zwalczania Francji na kontynencie europejskim była chęć niedopuszczenia jej do owładnięcia niderlandzkiemi portami na morzu Pół-nocnem, skąd mogłaby zagrażać wybrzeżom brytyjskim, oraz chęć utrzymania niepodległości Holandji (Wilhelm III był stathou-derem Holandji). Dla stawienia czoła militarnej przewadze francuskiej zorganizowała W. B. i opłacała koalicję innych militarnych potęg kontynentu (za Ludwika XIV koalicje Hiszpanji, Holandji, Cesarstwa i dorywczo Szwecji; za Ludwika XV posługiwała się W. B. naprzemian pomocą Austrji lub Prus, przeciw Rewolucji i Napoleonowi mobilizowała kolejno lub łącznie Hiszpanję, Austrję, Prusy i Rosję). Długotrwała walka z najpotężniejszem państwem kontynentu znajduje swoją teoretyczną podstawę w zasadzie „równowagi sił“ (ba-lance of power“)» która pod inną nazwą jest i dzisiaj jeszcze jedną z przewodnich zasad brytyjskiej polityki. Posługując się przeważnie orężem obcym nie wahała się W. B. rzucać na szalę i własnego miecza, zwłaszcza w rozstrzygających chwilach (Marlborough — Wellington, Blenheim 1704 — Waterloo 1815). Z tej przeszło stuletniej walki z supremacją francuską na kontynencie wyszła W. B. zwycięsko, Francja uznała zasadę nietykalności i neutralności Niderlandów (przedewszystkiem dzisiejszej Belgji), i choć stosunek brytyjski do Francji pozostał długo nieufny i niechętny, wiek XIX nie widział już brytyj-sko-francuskich wojen po r. 1815.

Każda wojna z Francją dawała W. B. sposobność do niszczenia floty francuskiej i państw z Francją sprzymierzonych (Hiszpan ja po r. 1700) i choć wielkie zwycięstwa morskie nad Francją nie często się zdarzały (bitwy pod La Hogue 1692, pod Trafalgar 1805), to jednak zajęta wojnami na kontynencie Francja i nieudolnie rządzona Hiszpanja musiały bezradnie patrzeć na systematyczne, doszczętne wyniszczanie swych flot przez Anglików. Po zakończeniu wojen napoleońskich nikt w Europie i poza nią nie śmiał kwest jonować brytyjskiej supremacji na wszystkich morzach świata.

Przewagę swą na morzach wykorzystali Anglicy a) dla usadowienia się w całym szeregu punktów „kluczowych" (Gibraltar 1704, Minorca 1708, Malta 1800), b) dla stworzenia (w wielu wypadkach nieświadomie i prywatnemi środkami) ogromnego imperjum kolonjalnego, c) dla rozwinięcia do nadzwyczajnych rozmiarów morskiego handlu przewozowego, za którym d) miał pójść pod koniec XVIII w. i z początkiem XIX w. nieznany w dziejach rozwój przemysłu.

Początki rozwoju kolonjalnego Imperjum Brytyjskiego sięgają epoki Tudorów Wirginia, później za Stuartów Massachusetts, New York, Bermudy, Indje Zachodnie i szereg pomniejszych punktów), dopiero jednak wiek XVIII był wiekiem wielkiej kolonjal-nej ekspanji brytyjskiej kosztem Francji, Hiszpanji i Holandji (Nowa Szkocja, Nowa Fundlandja 1713; zmuszenie Hiszp>anji do dopuszczenia brytyjskiego handlu w posiadłościach hiszpańskich „asiento" i7^r3; Kanada 1763, zdobyta w ciągu wojny siedmioletniej; 1757 zdobycie Bengalu przez Clive’a położyło podwaliny pod przyszłe imperjum indyjskie; Przylądek Dobrej Nadziei i Cejlon i8or, Singapore i Gujana anektowane ostatecznie 1815, wreszcie odkrycie i początki kolonizacji Australji 1769 do 1775).

Traktaty kładące kres wojnom napoleońskim uświęciły to kolonjalne imperjum brytyjskie, mające się jeszcze bardziej roz-