Magazyn6
4001

532

BRYTANJA WIELKA

5- Rozwój przemysłu, szybkie bogacenie się państw europejskich i amerykańskich, wreszcie, panująca przez kilkadziesiąt lat teorja o dobrodziejstwie wolnego handlu, ułatwiały niebywały — nawet na angielskie stosunki — rozwój handlu wewnętrznego i zagranicznego, czego wynikiem jest ogromne nagromadzenie bogactw, podwyższenie powszechnej stopy życia przy równo-czesnem nagromadzeniu tłumów bezrobotnych nędzarzy.

6.    Pojawienie się potężnego ruchu robotniczego zorganizowanego w t. zw. związki zawodowe i prowadzącego do rozbudowy obmyślanego ustawodawstwa socjalnego, nie krępującego jednak indywidualnej inicjatywy i swobody zrzeszeń.

7.    Daleko sięgająca demokratyzacja ustroju politycznego połączona jednakże z równie daleko sięgającem w głąb mas rozpowszechnieniem się arystokratycznej kultury zgodnej z temperamentem narodu.

8.    Ujemne strony tego skądinąd świetnego okresu są: a) upadek rolnictwa, b) wyludnienie wsi, c) spadek rozrodczej siły narodu pod koniec XIX w., d) nieustanny wzrost długu państwowego, dochodzący w czasie wojny światowej do potwornych rozmiarów i e) nieustannie rosnący ciężar podatków (t. zw. „przepodatkowanie“ overtaxation), który zagraża substancji narodowego mienia (wysoka progresja przy podatku dochodowym, podatek od spadków).

Naród zmęczony ogromnym wysiłkiem wojen napoleońskich zapragnął natychmiast powrotu do stosunków przedwojennych t. j. z przed 25 lat. Zaczęło się więc od reform radykalnych a wstecznych (wprowadzenie ceł na zboże 1815, zniesienie podatku dochodowego 1816). Oparcie zaś dochodów skarbu o podatki pośrednie wywołało silne niezadowolenie wśród konsumentów t. j. wśród coraz liczniejszych robotników nara-zie jeszcze niezorganizowanych. Stworzyło się podłoże dla radykalnej agitacji (Cobbett) i zamieszek, na które rząd odpowiedział represjami i wysokiem opodatkowaniem prasy. W potrzebie reform zorjentowali się, rzecz charakterystyczna dla stosunków angielskich, pierwsi Torysi, przekształcający się zwolna w partję konserwatywną (Liver-pool, Canning 1822). Zaczęto od zalegalizowania związków zawodowych (1824 do 1825), reformy ustawodawstwa karnego i policji, (1829) ^za tern poszły w kierunku liberalnym reformy w prawie celnem i mor-skiem. Równocześnie zagraniczna polityka W. B. coraz częściej szukała oparcia w opi-nji publicznej, skutkiem czego W. B. poczęła odchylać się w Europie od t. zw. systemu Świętego Przymierza, a w Nowym Swiecie otwarcie popierała usamodzielnienie się ko-lonij hiszpańskich (z ogromnym pożytkiem dla brytyjskiego handlu). Także niepodległościowy ruch grecki korzysta z aktywnej pomocy brytyjskiej (zniszczenie floty tureckiej pod Navarino 1827). Tolerancja religijna czyni dalsze postępy pod torysowskie-mi rządami ks. Wellingtona (zniesienie t. zw. Test Act 1828, równouprawnienie katolików pod naciskiem przywódcy Irlandczyków 0’Connella i równouprawnienie Żydów 1829). Za whigowskiego rządu lorda Greya dochodzi wreszcie do reformy prawa wyborczego (1831—1832), uwzględniającej przedewszystkiem interesy średniej warstwy (middle class), która nadaje ton rozpoczynającej się niebawem „epoce Wik-torjańskiej" (1837—1901). Jakkolwiek brytyjskie prawo wyborcze doznać miało jeszcze w ciągu XIX w. kilkakrotnie (1876—1884) rozszerzeń, pozostało jednak po dziś dzień oparte o (skromny coprawda) cenzus majątkowy, zaś skład Izby Gmin jest z reguły znacznie mniej „demokratyczny" niż ordynacja wyborcza. Również i samorząd lokalny doznał znacznego rozszerzenia (1833,

. 1835). Rok 1833 przynosi pierwsze ustawy kontrolujące pracę (kobiet i dzieci) w fabrykach i zniesienie niewolnictwa na całym obszarze imperjum, a rok 1834 reformę ustawodawstwa o zaopatrzeniu ubogich. Szczęśliwe i pokojowe załatwienie kwestji belgijskiej (1830—1831) udowodniło, że epoka wojen z Francją należy do przeszłości. W. B., choć niechętnie, pozwoliła Francji założyć nowe imperjum kolonjalne w Afryce Północnej (Algier). Unikając konfliktów, mogła nadal polityka brytyjska poświęcać całą uwagę reformom wewnętrznym. W 1846 r., za konserwatywnego gabinetu Peel’a, uczyniono decydujący krok w kierunku wolnego handlu (a na dalszą metę zniszczenia rolnictwa) przez zniesienie ceł na zboże. Jeszcze poprzednio (1842) przywrócenie podatku dochodowego wytworzyło nowożytny brytyjski system podatkowy, liczący się z interesami konsumenta. W tymże okresie sojusz między częścią Whigów i klasami średniemi prowadzi do powstania partji liberalnej. Lata 1842 i 1847 przynoszą nowe ustawodawstwo