Magazyn6
3501

527

BRYTANJA WIELKA

Duńczycy wzięli nad nimi górę. Król ich Sweno (ożeniony z córką Mieszka I), po wygnaniu rodzimej dynastji, przybrał w r. 1013 tytuł króla Anglji. Syn jego Kanut Wielki (1017—1036 r.) był jednym z największych i najbogatszych władców swej epoki, panując nad Anglją, Danją i Norweg ją. Po jego śmierci wybuchły wojny pomiędzy jego synami, z czego korzystając Edward Wyznawca, potomek Alfreda Wielkiego, odzyskał w 1042 r. tron swoich przodków. Gdy w r. 1066 Edward umarł, pretensje do następstwa na mocy rzekomego z nim układu zgłosił książę Normandj i, Wilhelm. Wylądował w Anglji i pogromił, w słynnej bitwie pod Hastings, narodowego pretendenta do korony angielskiej Haralda, opanował kraj jako ostatni już w dziejach zdobywca Brytanii i stał się założycielem królestwa angielskiego, od którego wywodzili swoje prawa wszyscy późniejsi królowie, aż po nasze czasy.

Podbój normandzki podzielił ludność Anglji na dwie warstwy, politycznie panującą — Normandów-zdobywców, którzy opanowali większą część własności ziemskiej, urzędy świeckie oraz kościelne (pierwszy prymaL normandzki Lanfranc usunął niemal całe duchowieństwo saskie i podporządkował swojej władzy hierarchję angielską i poddanych — Sasów (chłopstwo i mieszczaństwo). Językiem urzędowym pozostał do XIV w. język francuski, który dopiero stopniowo mieszając się z językiem tubylców dał początek językowi angielskiemu. Wilhelm Zdobywca zorganizował swoje nowe królestwo, nadając ziemię skonfiskowaną Saksonom, swym towarzyszom (600 baronów i 6000 rycerstwa), wzamian wymagając jednak od każdego rycerza bezpośredniej przysięgi na wierność królowi. Wszystkie miasta i ogromne przestrzenie ziemi zostały własnością korony tak, że król angielski stał się najbogatszym i najbardziej samowładnym monarchą ówczesnej Europy. Bunty podbitych Saksonów trwały jeszcze około 100 lat. Wilhelm Zdobywca przedewszystkiem pozostał jednak francuskim księciem, czerpał on i jego spadkobiercy z królestwa angielskiego środki na prowadzenie dynastycznej polityki na kontynencie, a to tem bardziej, że wnuczka Wilhelma, Matylda, wniosła angielską koronę w dom hr. Andegaweńskich (Planta-genetów). Panowanie tej dynastji to nieprzerwany ciąg wojen z królami francu

skimi, wojen (w tem t. zw. „Wojna Stuletnia" 1328—1451 r.) prowadzonych ze zmiennem szczęściem, w czasie których królowie angielscy podbili całą niemal Fran-cję, by ją wkońcu zupełnie utracić; ostatnia placówka angielska na ziemi francuskiej Calais, pada w r. 1558, za dynastji Tudorów. Utrata posiadłości francuskich przywróciła Anglji jej charakter wyspiarski i umożliwiła prawdziwie niezależną politykę, która w ciągu nowożytnych dziejów miała z Anglji uczynić najpotężniejsze mocarstwo świata. Polityka Plantagenetów, jako królów angielskich, zmierzała wytrwale do zjednoczenia wysp brytyjskich pod jednem berłem; Henryk II. podbił w 1171 r. Irlan-dję, rozpoczynając w ten sposób t. zw. „kwestję irlandzką", ostatecznie nierozstrzygniętą do dnia dzisiejszego. Różnice w charakterze narodowym, później różnica religji, zimne okrucieństwo Anglików, kilkakrotne wywłaszczanie tubylców, brak wszelkiego zmysłu politycznego po stronie Irlandji, wszystko to sprawiło, że walka angielsko-irlandzka ciągnęła się przez całe stulecia. Edward I. dokonał szczęśliwszego podboju Walji (1274—1284), zato kilku-wiekowe walki ze Szkocją pozostały bez wyniku. Dopiero w roku 1603, król szkocki, Jakób VI., został wskutek wygaśnięcia domu Tudorów także królem Anglji, ale na zjednoczenie Anglji i Szkocji w „Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanji" trzeba było czekać do r. 1706. Wewnętrzne dzieje Anglji w Średnich Wiekach wypełnione były: a) powoi nem tworzeniem się narodu i języka angielskiego, przez łączenie się Sasów i Normandów, b) walką samowładnych początkowo królów z baronami i mieszczaństwem (Magna charta liber⁺a-tum, 1215 r.), c) walka królów z hierarchją katolicką (Tomasz Berkett, 1170 r.; Anglja lennem Stolicy Apostolskiej 1213    r.);

wreszcie pod koniec _tpok.: d) reakcją narodową przeciwko supremacji Rzymu, doprowadzającą w XVI. wieku do zerwania z katolicyzmem i e) wojnami domowemi w łonie dynastji („Wojna Dwóch Róż") i wśród wielkich panów, które doprowadziły do wskrzeszenia absolutyzmu królewskiego i do powstania nowej narodowej arystokracji.

Zasady, na których opierał się ustrój angielski w Średnich Wiekach były następujące: 1) król był bezpośrednim zwierzchnikiem wszystkich poddanych Królestwa (brak