Magazyn6
3201

524

BRYTANJA WIELKA

ski staje się syntezą elementów germańskich z romańskiemi, przy pewnej domieszce dawnego żywiołu celtyckiego, której może ge-njusz angielski zawdzięcza swą wielką twórczość w dziedzinie poezji.

Spadkiem duchowym po przodkach, którzy byli najezdnikami morskimi, jest naczelny rys charakteru narodowego angielskiego — przedsiębiorczość i siła woli. Ponieważ jednak podstawowym warunkiem życia żeglarskiego jest drużynowe współdziałanie na pokładzie okrętu i na nowych ziemiach, przeto w parze z awanturniczą przedsiębiorczością Anglików jako druga stała cecha powstać musiała zdolność do pracy zespołowej, karność społeczna, mistyczne niemal poszanowanie prawa, a w życiu jednostki na tle społecznem panowanie nad sobą, powściągliwość w odruchach uczuciowych i nadludzka prawie rezerwa. Z trybu życia narodu żeglarskiego i kolonizatorskiego wynikło wybitnie praktyczne nastawienie wobec świata i życia, niechęć do abstrakcyjnego doktrynerstwa, nawet obojętność wobec wymagań logicznej konsekwencji, doświadczalny typ rozumowania i skłonność do rozwiązywania wszelkich trudności drogą raczej kompromisu, niż obstawania przy zasadach. Anglik w nauce będzie raczej eksperymentatorem — wynalazcą, niż myśl icielem-teoretykiem; w literaturze wszystkich okresów kojarzy romantyzm z klasycyzmem, a w polityce z zasadniczym konserwatyzmem łączy stałą gotowość do najdalej idących reform, gdy życie je wskaże jako konieczne.

Przewagę pierwiastka woli w ustroju duchowym Anglika wzmocniło w XVI wieku przyjęcie nauk reformacji, ustanawiających sumienie jednostki najwyższym trybunałem w rzeczach moralnych. Czasowe panowanie skrajnych form protestantyzmu w okresie wielkiej rewolucji XVII wieku w Anglji — a w Szkocji także później — jako spadek po sobie pozostawiło purytań-ską supremację czynu nad myślą w angielskiej skali wartości duchowych, i co za tern idzie, w angielskim systemie wychowania; łącznie z tern wysokie poczucie godności i odpowiedzialności moralnej zarówno u jednostki, jak u całego narodu. Stąd nowoczesny mesjanizm brytyjski — przeświadczenie o misji opatrznościowej Anglji jako strażniczki i krzewicielki cywilizacji, zwłaszcza wśród ras kolorowych.

Duch żeglarski dawnej Anglji wskrzesi w XVI w. przez współzawodnictwo z Hi-szpanją i Portugalją, później z Holandją i Francją. W dalszym wiekowym rozwoju naród żeglarzy, tworząc olbrzymie światowe imperjum kolonjalne, staje się narodem wielkich kupców dla całego świata, a w wieku XVIII i XIX narodem producentów przemysłowych na skalę światową. Klasa han-dlowo-przemysłowa staje się najpotężniejszą w społeczeństwie i ekonomiczny pogląd na świat nabiera znaczenia decydującego także w polityce angielskiej („British policy is British trade“). Liberalizm wolnohandlo-wy Anglji XIX wieku, to typowy program narodu kupców, fabrykantów i bankierów całego świata; nazewnątrz cechuje go pacyfizm, starający się o zachowanie równowagi między innemi potęgami, na wewnątrz zaś — ograniczenie do minimum funkcyj państwa, szczególnie w dziedzinie gospodarczej; stąd brak przerostów biurokratycznych w Anglji mieszczańskiej i niezmiernie szeroka w niej rola inicjatywy prywatnej we wszystkich sprawach społecznych.

Ustrój społeczny Anglji nawet w erze demokracji mieszczańskiej, dzięki tradycjonalizmowi usposobienia narodowego, zachował wiele cech dawnego, arystokratycznego porządku rzeczy. Dziedzictwem po wiekach rządów szlachecko-ziemiańskich jest wysoki naogół poziom moralności obywatelskiej, bezinteresowna bowiem służba dla państwa była tradycją klasy, która, zabezpieczona materjalnie przez własność ziemską, nie była zmuszona do szukania majątku w karjerze politycznej. A więc od czasów średniowiecznego rycerstwa, przy dodatkowym wpływie wskrzeszonych ideałów moralnych antyku w dobie Odrodzenia, wyrobiły się wśród rządzącej elity angielskiej zasady gentle-maństwa, które dziś jeszcze w życiu publicz-nem i prywatnem całego narodu uznane są za obowiązujące. Dalej, cechą rządzącej klasy szlacheckiej był dyletantyzm w najlep-szem tego słowa znaczeniu, który za właściwe przygotowanie do pełnienia najwyższych zadań państwowych poczytuje raczej wyrobienie inteligencji i charakteru przez ogólne wykształcenie klasyczno-huma-nistyczne, niż specjalną wiedzę fachową. Także cechą odziedziczoną po dawnych szlacheckich władcach Anglji jest humor, na który elita majątkowo zabezpieczona mogła sobie pozwolić nawet w stosunku do