Magazyn6W201

568

HANDEL

►

gdyż te niezawsze są identyczne z granicami polityoznemi. Jak wiadomo, np. do poi skiego obszaru celnego zalicza się W. M. Gdańsk. Z masy tej wyłącza się jeszcze pewne części z powodów bądź to zasadniczych, bądź technicznych, a więc przede-wszystkiem cały tranzyt bezpośredni (t. j. niestanowiący przedmiotu obrotów handlowych w kraju), chociażby z przeładunkiem, dalej produkty połowu rybaków krajowych, zapasy zabierane przez statki pod banderą krajową, wreszcie bardzo małe partje towaru (poniżej 250 gr wagi) i przedmioty przewożone przez podróżnych, o ile nie podlegają ocleniu. Środki płatnicze nie są uważane za towar. — Pozostała masa stanowi t. zw. handel ogólny. Po wydzieleniu tranzytu pośredniego, czyli obrotów wolnych stref i składów na terenie kraju, oraz obrotu czasowego (np. przedmiotów wysy lanych na wystawy) pozostaje t. zw. handel specjalny, w wielu krajach stanowiący jedyny przedmiot opracowań statystycznych w dziedzinie handlu zagranicznego. System, przy którym opracowuje się metodycznie głównie lub wyłącznie handel specjalny, nazywamy systemem kontynentalnym; system anglosaski polega na opracowywaniu handlu ogólnego. Pierwszy z tych systemów wykształcił się w warunkach reglamentacji celnej, drugi w wolnohandlowych. Ponieważ przy wolnym handlu nie ma potrzeby tworzenia składów wolnocłowych, przeto towary przywiezione z zagranicy i następnie wywiezione będą figurowały w ogólnych obrotach; jednakże kraje anglo saskie wydzielają takie towary w oddzielną rubrykę reeksportu. Rubryka ta może zresztą obejmować także część tego, co w systemie kontynentalnym nazywa się wywozem towarów na-cjonalizowanych, czyli przywiezionych z zagranicy i dopuszczonych po odprawie celnej do obrotu krajowego, a następnie dopiero wywiezionych. Zawarta w r. 1928 Konwencja Genewska równouprawnia obydwa systemy, pozostawiając kontrahentom do wyboru ogłaszanie bądź a) danych o handlu specjalnym (ewent. także o handlu ogólnym), o tranzycie pośrednim i bezpośrednim, bądź też b) danych o przywozie ogólnym, o wywozie z wydzieleniem reeksportu i o tranzycie bezpośrednim. Nadto Konwencja przewiduje ogłaszanie zestawień ruchu statków w portach morskich, co jednak należy do statystyki komunikacyjnej. — Część handlu specjalnego stanowi obrót uszlachetniający i reparacyjny, który zresztą bywa opracowywany oddzielnie. Obrót ten może być czynny i bierny. Np. maszyna wysłana do naprawy lub tkanina wysłana do apretury z Polski do Czechosłowacji stanowić będą, dla Polski, część obrotu repara-cyjnego wzgl. uszlachetniającego biernego, dla Czechosłowacji natomiast — czynnego.

Cechy badane w statystyce handlu zagranicznego są zazwyczaj następujące: ilość, wartość, rodzaj towaru, kierunek handlu. Najmniej zagadnień nastręcza ustalenie ilości towaru. Z reguły wyraża się ona w jednostkach wagi netto, a więc kwintalach lub gramach (dla metali szlachetnych i t. p. kosztowności). Zwierzęta żywe liczone są zazwyczaj w sztukach, podobnież (w Polsce) statki i łodzie. Zresztą praktyka w poszczególnych krajach nie jest w tym względzie jednolita. Tak np. statystyka handlu zagranicznego angielska stosuje do różnych towarów najrozmaitsze jednostki ilościowe (drewno — w jednostkach objętości jak standard lub load, tkaniny w jardach).

Daleko więcej trudności związanych jest z kwestją wartości towaru. Zasadą jest ustalać wartość towaru w momencie, gdy przekracza on granicę celną, a więc dla przywozu: z kosztem zagranicznego transportu i ubezpieczenia, lecz bez cła przywozowego, a dla wywozu:    z transportem

i ubezpieczeniem krajowem oraz ewentual-nem cłem wywozowem. Obecnie w większości krajów przyjęty jest system wartości deklarowanej, t. zn. że ten, kto wypełnia deklarację celną i kartę statystyczną, zarazem podaje też wartość towaru w przyjętych jednostkach monetarnych. Nie wyklucza to oczywiście kontroli tych deklaracyj przez instytucję statystyczną przez porównanie z danemi z innych źródeł i dodatkowe zapytania. Dawniejszy system określania wartości towaru w handlu zagranicznym polegał na szacowaniu jej przez instytucję statystyczną lub ad hoc powołaną radę czy komisję. Wyższość pierwszego z tych systemów nad drugim zależy od poziomu fachowego i wyrobienia społecznego kupiectwa i stopnia zaufania jego do instytucji statystycznej. W warunkach prymitywnej organizacji handlu lepsze wyniki może nawet dawać system szacunkowy. Konwencja Genewska przewiduje przyjęcie przez wszystkie związane nią państwa systemu deklara-cyjnego, dopuszczając wszakże jako alter natywę podawanie w zestawieniach staty-

|