Magazyn6e201

648

IMP ERJALIZM

wincyj i kolonij, bądż przez uzyskiwanie protektoratów, sfer wpływów i koncesyj. Niesłusznie określa się czasetn mianem i. każdą, politykę zaborczą, więc również taką, która zmierza do rozszerzenia granic państwa bez ambicyj panowania nad różnemi częściami świata i odgrywania przodującej roli w zespole mocarstw. Odmienny sens nadaje temu pojęciu E. Brandenburg, który charakteryzuje politykę imperjalistyczną jako tendencję do tworzenia przy pomocy wspólnej więzi duchowej jednolitej całości państwowej z odłamów terytorjalnych, różnorodnych pod względem narodowym i kulturalnym.

2. Rys historyczny. Pierwowzorem wszystkich późniejszych i., który użyczył im tradycji i imienia, było starożytne cesarstwo rzymskie, obejmujące w dobie swego najświetniejszego rozkwitu całokształt ówczesnego świata kulturalnego. Po jego rozpadnię-ciu się na część zachodnią i wschodnią, następu nie w dobie wędrówki ludów zanika pojęcie polityki imperjalistycznej, ustala się partykularyzm polityczny. Próbą wskrzeszenia starorzymskiego imperjum było państwo Karola W., następnie św. cesarstwo rzymskie narodu niemieckiego, którego monarchom, roszczącym sobie w teorji pretensję do panowania nad całym światem chrześcijańskim, udało się w praktyce narzucić zwierzchność szeregowi krajów sąsiednich przez zmuszenie ich władców do płacenia haraczu i do służby wojskowej. Polityce cesarzy rzymsko-niemieckich brakowało jednak jednego z najbardziej zasadniczych rysów i., mianowicie nie wykazywała ona dążeń do opanowania różnych części świata, zamykając się, zgodnie z pojęciami średnio-wiecznemi, w granicach chrześcijańskiej Europy. Z większą słusznością mówić można w odniesieniu do średniowiecza o i. Arabów, którzy panowanie swoje opierali na trzech częściach świata, oraz Mongołów, którzy w XIII w. zawojowali znaczną część Azji i narzucili swoją zwierzchność Rusi.

Okres właściwej polityki i. otworzyły wielkie odkrycia geograficzne na przełomie wieków średnich i nowych. Narody europejskie stanęły do rywalizacji o panowanie nad świeżo poznanemi lądami i morzami. Początkowo prym wiedli Hiszpanie i Portugalczycy, pomiędzy których papież Aleksander VI podzielił w r. T494 terytorja pozaeuropejskie, pierwszym oddając zachód, drugim — wschód. Potęga kolonjalna narodów iberyjskich załamała się w w. XVII, miejsce zaś przodujące zajęli początkowo Holendrzy, następnie Anglicy. Od połowy XVII stulecia rozpoczęła się rywalizacja kolonjalna pomiędzy Anglją a Francją, której kolejnemi etapami były zmagania obu narodów w dobie Ludwika XIV, trzy wojny w wieku XVIII, wreszcie ćwierćwieko-wy niemal okres rewolucyjno-napoleoński. W początkach wieku XIX Anglja pozostała niemal jedynem mocarstwem światowem. Francja utraciła dorobek kolonjalny, od Hiszpanji oderwały się jej olbrzymie posiadłości w Ameryce Południowej, usamodzielnienie się Brazylji zrujnowało do reszty imperjum portugalskie, Holendrom pozostały resztki dawnej świetności w postaci koloni j na oceanie Indyjskim. Dopiero ostatnie ćwierćwiecze XIX stulecia zainaugurowało nowy okres w dziejach i. Narody ze wzmożoną energją rzuciły się do dzielenia między siebie kuli ziemskiej. Trzecia Republika we Francji, kontynuując usiłowania Karola X oraz Napoleona III, zbudowała potężne imperjum kolonjalne w Indochinach i Afryce; Rosja podjęła olbrzymią ekspansję w głąb Azji; Niemcy, ubogie w bezpośrednie zdobycze kolonjalne, uplanowały gospodarczy podbój państwa tureckiego przez budowę kolei Berlin—Bagdad; upomniały się o swój udział Belg ja i Włochy, wyrosły nowe potęgi imperjalistyczne w świecie pozaeuropejskim: Japonja i Stany Zjednoczone A. P. Zagrożona zewsząd rywalizacją Anglja zdobyła się na olbrzymi wysiłek, do dawnych dodając nowe zdobycze kolonjalne. Wzajemne starcia i. stały się jedną z walnych przyczyn wybuchu wielkiej wojny.

3. Przyczyny i znamiona. Istnieją wyraźne różnice pomiędzy i. narodów europejskich w wieku wielkich odkryć i podbojów, a neoimperjalizmem wieku XlX i XX. Pierwsi odkrywcy i zdobywcy kierowali się przedewszystkiem pragnieniem opanowania najobfitszych źródeł złota, srebra i korzeni. I. doby najnowszej nie powodował się natomiast interesami garstki poszukiwaczy i awanturników oraz dynastyj kupieckich i skarbów książęcych, lecz wypływał z potrzeb szerszych warstw społecznych, stając się polityką narodową w pełnem tego słowa znaczeniu. Na jego powstanie złożył sie szereg czynników natury tak gospodarczej i technicznej, jak politycznej i kulturalnej: 1) rozwój komunikacji i zdobycze technicz-