Magazyn6g601

672

INDOCHINY FRANCUSKIE

cuzów, którzy w tym czasie walczą z Anna-mera, i przyjmuje protektorat francuski. Na mocy traktatu z 1884 roku przywileje „protektora*⁴ zostają znacznie wzmocnione. Dalszym etapem wzrostu władzy francuskiej w Kambodży są reformy administracyjne w roku 1904 przy wstąpieniu na tron króla Sisowatha. Wzamian za to Francja uzyskuje od Syjamu w kolejnych traktatach zrzeczenie się suwerenności nad Kambodżą i oddanie jej prowincyj Melou-Prey i Ton-le-Repou (1904), Siem-reap, Battambang i Sisophon (1907). Od 1927 r. królem Kambodży jest Moniwong.

3.    Czampa. Jeszcze wcześniej od Khme-rów wysoki stopień cywilizacji, również hinduistycznej, osiągnął spokrewniony z nimi naród Czam. Lud ten utworzył w II w. naszej ery wielkie cesarstwo Czampa, obejmujące prawie cały dzisiejszy Annam, część Kochinchiny i Kambodży. Największy rozkwit potęgi tego państwa przypada na okres pomiędzy VI a IX wiekiem po Chr. Począwszy od V wieku nieustanną groźbą dla Czampy stają się wojownicze plemiona Annamitów, osiadłe na terenie obecnego Tonkinu i korzystające z poparcia Chin. Cesarstwo Czarnów opiera się jednak przez długi czas najeźdźcom i jeszcze Marco Polo może podziwiać jego wielkość i bogactwo. W XIV wieku podział kraju na szereg maleńkich państewek przyspiesza jego upadek. W 1471 roku następuje ostateczny triumf Annamitów. Ludność Czampy zostaje prawie całkowicie zasymilowana przez zdobywców, i obecnie o dawnej wielkości świadczą jedynie świątynie hinduistyczne i garstka Czarnów mieszkających pomiędzy Phan-ri i Nha-Trang.

4.    Laos. Znacznie gorzej znamy dzieje kraju Laos w I. centralnych. Zresztą państwo to nigdy nie odgrywało przodującej roli, ulegając po krótkim okresie niepodległości wielokrotnym najazdom syjamskim i chińskim od północy, kambodżańskim od południa. W XVIII wieku w kraju tym pewną pozorną przynajmniej niepodległość zachowały jedynie dwa kraiki: Luang-Pra-bang i Vientiane. W roku 1893 Francja, powołując się na prawa suwerenności, jakie posiadał Annam względem Luang-Pra-bangu, uzyskuje od Syjamu zrzeczenie się całego lewego brzegu rzeki Mekong. W 1907 roku zdobywa również pewne tereny na prawym brzegu Mekongu, tworząc t. zw. Laos Francuski. Kraj ten posiada króla (monarchę Luang Prabangu), jest więc uważany za protektorat, wobec tego jednak, że władza tego monarchy nie obejmuje całego terenu, Laos faktycznie jest kolonją.

5. Annam. Podczas gdy wymienione wyżej kraje reprezentowały element zhindui-zowany, Annam — najważniejsze państwo w I. francuskich — przez cały czas swoich dziejów był awangardą Chin na półwyspie indochińskiin. Annamici, jakkolwiek spokrewnieni z Khmerami i Czamami, ulegli tak silnemu wpływowi kulturalnemu a nawet językowemu Chińczyków, że wielu uczonych podaje w wątpliwość ich austro-azjatyckie pochodzenie. Cały początek historji Anna-mu można określić jako stopniowe przenikanie wpływów kulturalnych 1 politycznych Chin wgląb półwyspu, który dotąd reprezentował cywilizację indyjską.

Już od III wieku przed Chr. teren współ czesnego Tonkinu znajduje się pod faktyczną władzą Chin. W roku 43 po Chr. generał Ma-Juan ostatecznie zamienia Ton-kin na prowincję chińską. Ta władza, trwająca 1 000 lat, jakkolwiek bardzo surowa i wywołująca częste powstania, przyczyniła się do wewnętrznego scementowania kraju i do zaszczepienia mu chińskiej organizacji i kultury. To też, gdy w X wieku Tonkin zyskuje własną dynastję (Ngo) i zrzuca chińskie jarzmo, kraj posiada wysoką cywilizację i dobrą administrację. Po upadku dynastji Ngo historja Annamu upływa wśród ustawicznych walk z Chinami, Czampą i Kambodżą. Siła nowego państwa zostaje osłabiona przez niesnaski wewnętrzne i ciągłe zmiany dynastyj. Wreszcie w 1428 roku Le-Loi, założyciel dynastji Le, przywraca jedność państwa i całkowicie uniezależnia się od Chin. Za rządów tej dynastji (1428—1789) Annamici zdobywają Czampę i odbierają Kambodży Kochinchinę. Jednakże jednolitość wewnętrzna chwieje się. Cesarze zachowują tylko nominalną władzę. Krajem rządzą faktycznie dwie zaciekle zwalczające się rodziny: Nguyen (południe wraz z Kochin-chiną) i Trinh (północ z Tonkinem). Anar-chja dochodzi do szczytu w XVIII wieku i tu do powtórnego zjednoczenia kraju przyczyniają się Europejczycy, którzy już od XVII wieku działają w Annamie jako misjonarze i kupcy. Jeden z misjonarzy francuskich, biskup Adran Pigneau de Be-haine, pomaga królowi Nguyen Anhowi,