Magazyn65301

49

KARAIMI — KAR El ,JA

rzające podobieństwo do zabytku językowego Kumanów czyli Połowców, t. zw. Kodeksu Kumańskiego, ułożonego w wieku XIII—XIV przez misjonarzy katolickich.

Dzięki praktycznej znajomości języka tureckiego K. odegrali w dawnej Polsce ważną rolę w pośrednictwie ze Wschodem. W memorjale do Sejmu Wielkiego piszą K. łuccy: „język turecki doskonale posiadając, często podczas wojen Rzplitej z Turkiem dogodni byliśmy wojskom polskim i przez nich tak do remonty, jakoteż i na wywiadki używani". K. haliccy występują często jako pośrednicy w wykupywaniu jeńców z niewoli tureckiej. Przyczynili się też K. do rozwoju handlu ze Wschodem.

Obecnie K., zorganizowani w Związek Religijny, tworzą 4 gminy w Trokach, Wilnie, Łucku i Haliczu. Na czele związku stoi hachan Seraja Szapszał, znany orjen-talista. Korzystając z opieki Rzplitej, K. mają możność kultywowania swych odrębnych tradycyj. K. założyli Towarzystwo Miłośników Historji i Literatury Karaimskiej, które wydaje od r. 1924 w Wilnie organ naukowy p. t. „Myśl Karaimska".

Literatura: PUrat J.i Geschichte da KarSertums, /—III. Leipziy 1862/'). — GM C.i I Caraimi di Polonia t Lituania. „(lenus¹*. Borna 1936. — Kowalski T.s Teksty karaimskie to narzeczu trockim. Kraków 1929. — Matm J.s Karailica, Tcxts and Studia. Philadelphia 1936. — Mardhowicst A Synowie Zakonu. Łuck 1930. — Sldoriku D.i Le Caraisms et ter doctrina. „Beruc de 1’histoire da reiigions". Porte 1936.— Scapmial S. II.i Przesilali t terałnieJdioU Karaimów. War-siawa 1931. — Zajączkowski A.: Elementy tureckie na tiemiach polskich. Zamoić 1936.

Artanjasz Zajączkowski.

Karelja.

i. Położenie geograficzne, sprawy gospodarcze i kulturalne. 2. Historja i sprawy polityczne.

1* Położenie geograficzne, sprawy gospodarcze i kulturalne. Obszar, położony pomiędzy wybrzeżem morza- Białego na północy, a północno-wschodnim brzegiem zatoki Botnickiej, obejmuje 196385 km⁵ i podzielony jest przez jezioro Ładoga na część zachodnią, należącą obecnie do Republiki Finlandzkiej, i część wschodnią, należącą do Z. S. S. R. Zamieszkuje go około 600 000 ludności karelskiej, pochodzenia fińsko-mongolskiego (w K. Zachodniej ponad 75^c/⁰’ ^w K. Wschodniej tylko 37.4%) i rosyjskiej (w K. Zachodniej około 25%, w K. Wschodniej około 62,6%) używającej języka karelskiego (odmiana fińskiego) i rosyjskiego, wyznania protestanckiego i prawosławnego. Kraj pod względem geologicznym stanowi kamienistą morenę polodowcową, przechodzącą na półn. wsch. koło jez. Ładogi w płytę Fennoskandji. Jest bardzo malowniczy, skalisty, nieurodzajny, do niedawna na niskim naogół poziomie rozwoju kulturalnego; dotąd był słabo rozwinięty pod względem gospodarczym, chociaż nie pozbawiony bogactw naturalnych w postaci olbrzymich lasów, przeważnie sosnowych, świerkowych i brzozowych (sławna karelska brzoza), rwących i burzliwych potoków, stanowiących wielkie źródło energji elektrycznej dla uprzemysłowienia kraju, wreszcie wielkich, przeważnie w sposób naturalny ze sobą połączonych jezior, z których jez. Ładoga (po fińsku Laatokka) długie na 208 km, szerokie na 126 km, jest największem jeziorem Europy o 18 180 km* powierzchni. Zarówno K. Zachodnia jak i K. Wschodnia tworzą jednolitą całość geograficzną i klimatyczną z Fennoskandją, której granica przechodzi od morza Białego przez jez. Onegę, Ładogę do zatoki Fińskiej.

Pod względem kultury rolnej, kraj słabo rozwinięty, ze względu na niesprzyjające warunki gleby (żyto tylko jare, owies, kartofle i marchew) i warunki klimatyczne, najodpowiedniejsze w południowych powiatach K. Zachodniej. Główną podstawą egzystencji mieszkańców jest rybołówstwo i wyrąb lasu, w słabszym stopniu hodowla bydła rogatego, a to z powodu niezbyt wielkiej obfitości pastwisk.

K. Zachodnia, przez racjonalną gospodarkę leśną i umiejętne wyzyskanie siły wodnej, niezmiernie obfitej, zarówno dla celów elektryfikacji wielkich przestrzeni centralnej Finlandji, jak dla stworzenia przemysłu przetwórczego w samej K. (elektrownia w Imatrze 140 000 wolt), stała się jednem z najpoważniejszych centrów wielkiego przemysłu finlandzkiego i przemysłu przetwórczego (przemysł drzewny, papierniczy, wyrób masy drzewnej, celulozy etc.). Dzięki temu Finlandja nie eksportuje zagranicę surowców, a tylko wytwory gotowe, lub półfabrykaty, przyczem stosunek ten szybko wzrasta na rzecz produktów gotowych. W związku z tern, w ciągu ostatnich lat, podniosła się bardzo znacznie ogólna zamożność ludności K. Zachodniej i kultura kraju: rozwój sieci komunikacyjnej (znakomity stan dróg żelaznych, wodnyi^J i lądowych).

4

Encyklopedja nauk politycznych.