Magazyn65501

451

KRÓLESTWO POLSKIE

wiedeńskie 1815 r., Mikołaj I na miejsce „nieboszczki konstytucji" zapowiedział dn. 26. II. 1832 r. wprowadzenie Statutu Organicznego, który jednak nie wszedł w życie. Znosił on odrębną koronację króla w Warszawie, osobne wojsko i sejm. „Królestwo Polskie, przyłączone na zawsze do państwa rosyjskiego", stanowić odtąd miało „nieroz-dzielną część tego państwa". Równość reli-gji podkopana została przez wprowadzenie w 1836 r. zasady, że dzieci z małżeństw mieszanych, katolików z prawosławnymi, mają być prawosławne; odstępstwo od prawosławia uznano za przestępstwo. Zachowaną narazie Radę Stanu i odrębne sądy, podporządkowano wkrótce władzom centralnym, podobnie szkolnictwo i komunikacje. Zamknięto uniwersytet warszawski i szereg innych zakładów naukowych, liczne bibljo-teki, muzea, nawet prywatne, wywieziono do Rosji. Język rosyjski wprowadzano do urzędów i szkół, prześladowano Kościół katolicki, a zwłaszcza unicki, usiłowano kolonizować włościan rosyjskich w K. P. W 1850 r. zniesiono granicę celną między K. P. a cesarstwem. Wywoływane przez emigrację niefortunne próby powstania w K. P. (wyprawa Zaliwskiego, Zawiszy i in.) oraz liczne, choć nikłe organizacje konspiracyjne ściągały na kraj nowe represje i prześladowania. Mikołaj I w słynnej mowie do przedstawicieli społeczeństwa polskiego 16. X. 1835 r. powiedział: „Macie do wyboru, albo trwać w waszych złudzeniach i marzeniach o Polsce niepodległej, albo żyć spokojnie i jako wierni poddani pod moim rządem... Kazałem tu wystawić cytadelę i zaręczam, że za najmniejszem poruszeniem każę zburzyć miasto. W perzynę obrócę Warszawę i nie ja ją z gruzów podniosę". Życie kulturalne, czasopiśmiennictwo, literatura niemal zupełnie zamarły. Wszelkie najniewinniejsze objawy akcji patrjotycznej czy społecznej karane były więzieniem lub zesłaniem na Svberję.

Po śmierci Mikołaja I (2. III. 1855 r.) i Paskiewicza (1. II. 1856 r.) i krótkich rządach zastępczych ultralojalnego gen. Wincentego Krasińskiego, namiestnikiem został prawy, lecz niedołężny Michał Gor-czakow. W 1856 r. przybył do Warszawy Aleksander II, który oświadczył że „co ojciec zrobił, dobrze zrobił" i ostrzegał przed marzeniami („Point de reveries, Mes-sieurs"). Jednakże pod wpływem konieczności podjęcia reform w cesarstwie oraz wejścia Austrji na drogę ustępstw dla Polaków w Galicji, Aleksander zdecydował się na zmianę kursu polityki w K. P. Nastąpiło zniesienie istniejącego od 1831 r. stanu wojennego, złagodzenie cenzury, pozwolono emigrantom i zesłańcom powrócić do kraju, w Warszawie powstała Akademja medyko-chirurgiczna i Towarzystwo Rolnicze pod przewodem popularnego Andrzeja hr. Zamoyskiego, który uosabiał umiarkowany program polityczno-społeczny. Atoli hasła wolnościowe w Europie, szybko postępujący proces jednoczenia Włoch, reformy rosyjskie, wzbudzały w społeczeństwie pol-skiem nadzieje na radykalną zmianę stosunków. Nastąpił okres manifestacyj patrjo-tycznych i tajnych spisków przygotowujących powstanie. Wzbierającej fali nie mogły powstrzymać reformy wprowadzane przez margr. Aleksandra Wielopolskiego, powołanego na stanowisko dyrektora wskrzeszonej Komisji wyznań religijnych i oświecenia publicznego, a następnie na naczelnika rządu cywilnego w K. P. Legalizm i ugo-dowość Wielopolskiego oraz brak z jego strony wyczucia nastrojów patrjotycznych, którym się brutalnie przeciwstawiał, spowodowały rozpaczliwe porwanie się do walki zbrojnej.

Po okrutnem stłumieniu powstania styczniowego rząd rosyjski podjął wszechstronną akcję rusyfikacyjną w K. P. Ustanowiony pod kierunkiem Milutina t. zw. Komitet Urządzający przeprowadził w 1864 r. uwłaszczenie włościan, zasiewając równocześnie ostry antagonizm między stanem włościańskim a szlachtą; ograniczono prawa Kościoła katolickiego; w 1875 r. zniesiono resztki Unji, wobec „opornych" zastosowano barbarzyńskie metody prześladowcze. Wszystkie instytucje lokalne podporządkowano władzom centralnym; założoną przez Wielopolskiego Szkołę Główną w Warszawie zamieniono na uniwersytet rosyjski; z urzędów i szkół rugowano język polski; kraj zalewał żywioł biurokratyczny rosyjski bez odpowiednich kwalifikacyj umysłowych i moralnych. Po śmierci namiestnika hr. Berga (1874) następca jego, hr. Kotzebue, był już tylko gen.-gubernatorem warszawskim; nazwę K. P. przeinaczano na „Prywislinje". Najgorszy okres rusyfikacji K. P. przypada na czasy panowania Aleksandra III (1881 do 1894), kiedy gen.-gubernatorem warszawskim był Hurko, kuratorem okręgu naukowego Apuchtin. Społeczeństwo polskie,