Magazyn65601

452

KRÓLESTWO POLSKIE — KRYM

przygnębione i zrezygnowane, jedyny ratunek przed ostateczną zagładą widziało w „pracy organicznej", którą propagował obóz pozytywistów. Hasła tego kierunku, dalekie od wszelkich aspiracyj politycz-no-niepodległościowych, podźwigały jednak kraj gospodarczo i uspołeczniały liczne koła inteligencji i sfer pracujących. W związku z rozwojem przemysłu powstał w K. P. ruch robotniczy o zabarwieniu socjalistycznem (wartość produkcji przemysłowej w K. P. w latach 1870—1910 wzrosła z 64 do 860 mil. rubli, liczba robotników zajętych w wielkim przemyśle z 64 do 400 tysięcy). Pierwsze organizacje socjalistyczne w K. P. miały charakter kosmopolityczny („Prole-tarjat"), późniejsze usiłowały skojarzyć interesy warstw robotniczych z dążeniami niepodległościowemi (np. założona w 1892 r. Polska Partja Socjalistyczna). Drugim kierunkiem, przeciwstawiającym się dążeniom ugodowym i socjalistycznym, był ruch de-mokratyczno-narodowy, krzewiony w K. P. z poczynań emigracyjnych oraz z ideolo-gji zapoczątkowanej przez przebywających w Galicji działaczy narodowych.

Po zmarłym w 1894 r. Aleksandrze III wstąpił na tron Mikołaj II. Gen.-gubernator Hurko otrzymał dymisję, następcami jego byli hr. Szuwałow i ks. Imeretyński. W sierpniu 1894 r. Mikołaj przybył do Warszawy; zebrany ze składek publicznych w celu upamiętnienia odwiedzin carskich fundusz mi-ljona rubli zezwolono użyć na założenie w Warszawie politechniki; w 1898 r. wzniesiono w Warszawie pomnik Mickiewicza. Działalność ks. Imeretyńskiego cechowała podstępna dążność do zbliżenia Polaków z państwowością rosyjską. W lutym 1904 r. wybuchła wojna rosyjsko-japońska, która ujawniła wszystkie braki rządów despotycznych i spowodowała szereg zmian w organizacji życia społecznego w państwie. Za przykładem Rosji następuje w K. P. w 1905 roku szereg strajków robotniczych i zawodowych, oraz bojkot szkół rządowych, powodując w kwietniu t. r. zamknięcie gimnazjum i uniwersytetu; 30. IV. ogłoszono akt o tolerancji religijnej, pozwalający opornym unitom powrócić na łono Kościoła. Na podstawie manifestu z 19. VIII. do Dumy państwowej powołano 34 posłów z K. P.; zezwolono na polski wykład w prywatnych zakładach naukowych; powstaje szereg szkół polskich prywatnych; po ogłoszeniu manifestu konstytucyjnego odbył się w Warszawie 5. XI. olbrzymi pochód patrjotyczny; zniesienie cenzury, wolność słowa i zebrań przyczynia się do znacznego ożywienia działalności polityczno-społecznej. Jednak już 13. XI. rozciągnięto stan wojenny na całe K. P., rozpoczęła się ponowna walka z rządem, prowadzona przez Polską Partję Socjalistyczną. Koło polskie w Dumie przedstawiło deklarację żądającą autonomji K. P. Podczas niezwykle podniecających obrad Dumy wybuchają ponowne strajki i ruchy agrarne; objawy bandytyzmu oraz terroru politycznego i ekonomicznego szerzą się coraz bardziej, rujnując przemysł i ogólny dobrobyt kraju. Liczba posłów z K. P. do drugiej Dumy została zredukowana do 11-tu; do trzeciej Dumy wszedł przedstawiciel ludności rosyjskiej z Warszawy. Ostatnie lata rządów rosyjskich w K. P. zaznaczyły się zatamowaniem szerszej działalności publicznej, skutkiem wzmożonej na wszystkich polach reakcji nietylko ze strony rządu, ale popieranej i prowadzonej z woli społeczeństwa rosyjskiego, opanowanego przez falę wojującego nacjonalizmu. Więc zamknięcie szeregu instytucyj oświatowych (Polska Macierz Szkolna, Uniwersytet dla wszystkich, Towarzystwo wpisów szkolnych), ograniczenia językowe w prywatnych szkołach polskich, wykup przez rząd prywatnej kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (3. I. 19x2 r.), wreszcie wydzielenie z granic K. P. ziemi chełmskiej (23. VI. 1912 r.). Życie polityczne kryć się musiało w podziemiach konspiracji. Wojna światowa położyła kres rządom rosyjskim w K. P.

Literatura: Askenazy S.: Łukasiński. Warszawa 1929. — TerJe: Rosja—Polska, 1815—1830. Lwów 1907. — Ten&e: Sto lat zarządu w Król. Pol., 1800—1900. Warszawa 1903. ■— Kempner St. A.: Dzieje gospodarcze Polski porozb. Warszawa 1920. — Krzemińskf St,: Dwadzieścia pięć lat Rosji w Polsce, 1863—1888. Lwów 1890.— Królestwo Polskie (wyd. zbiorowe). Warszawa 1908. — Kucharzetcski J.: Epoka paskiewiczowska. Warszawa 1914. — Malinotceki-Pobóg R'!.: Józef Piłsudski, 1867—1908. Warszawa 1935. — Mościcki H.: Znaczenie dziejowe Król. Polskiego, 1815—1830. Warszawa 1917. — Skarbek Fr.: Dzieje Polski. KróL Polskie. Poznań 1877.— Smolfea St.: Polityka Lubeckiego. Kraków 1907. — Szczerba tow: Rządy ks. Paskiewicza w Król. Polskiem, 1832—1847. Warszawa 1900. — Winiarski fi.; Ustrój polityczny ziem polskich w XIX u). Poznań 1923.

H. Mołcickł•

Krym.

K., autonom. soc. sow. rep. (A. O- S. R.), obszarem dorównywa Sardynji (²^> tys. km²). Według spisu ludności z r. 1926 podzielony był na 9 rejonów, które obejmo-