Magazyn62501

521

w dziedzinie finansowej i pieniężnej, t. j. nieograniczona wolność wywozu i przywozu złota i przekazywania pieniędzy z kraju do kraju, sprawiła, że mimo istnienia różnych walut cały świat posługiwał się jednolitym pieniądzem, opartym na złocie. Ani wprowadzenie ceł na przywóz niektórych towarów ani powstanie organizacyj kartelowych, ograniczających wolną konkurencję, nie mogą przeszkodzić temu, że do r. 1914 gospodarstwo światowe jako całość kierowane jest według zasad 1. g

Wojna światowa w latach w 1914 do 1918 przynosi zupełny przewrót. Blokada Niemiec przez państwa sprzymierzone i prowadzenie przez Niemcy wojny łodziami podwodnemi paraliżowały w zupełności handel światowy. W Niemczech i Austrji skutkiem blokady prowadzono gospodarkę wojenną pod hasłem samowystarczalności, a te same tendencje, choć w mniejszym stopniu doszły do głosu także w Anglji i Francji. W gospodarce wojennej państwo objęło kierownictwo niemal wszystkich dziedzin produkcji, określało spożycie, dyktowało rozmiary produkcji i rodzaj materjałów, które należało stosować. Gospodarka wojenna była całkowitą antytezą zasad 1. g.

Po wojnie światowej wbrew oczekiwaniom nie nastąpił powrót do 1. g. w skali przedwojennej. Pomijając Rosję, która przez zmianę ustroju wyłączyła się z rynku światowego, okazało się, że i w innych krajach wojna spowodowała zbyt głębokie zmiany, by można wrócić do dawnych liberalnych form gospodarowania. W pierwszych latach po wojnie największą przeszkodą wydawały się zaburzenia w dziedzinie pieniężnej, które skłoniły wiele krajów do wprowadzenia ograniczeń dewizowych i przywozowych, podczas gdy równocześnie największy posiadacz złota i największy wierzyciel świata Stany Zjednoczone w obronie swego wysokiego poziomu cen i płac podniosły taryfę celną i wprowadziły ograniczenia imigracyjne. Jednak wszystkie te przeszkody z dziedziny zagadnień pieniężnych nie byłyby trwałą przeszkodą dla przywrócenia gospodarki liberalnej, gdyż w latach 1924 do 1929 większość walut ustabilizowano. Okazało się jednak, że wojna światowa pozostawiła jako trwale skutki, uniemożliwiające powrót do liberalizmu, obawę przed nową wojną i trwałe bezrobocie.

Oba te czynniki zaważyły decydująco o antyliberalnym rozwoju powojennej go

LIBERALIZM GOSPODARCZY

spodarki. Doświadczenia wojny światowej sprawiły, że zbrojenia zaczęto przeprowadzać nietylko w dziedzinie wojskowej, ale i gospodarczej i hasło samowystarczalności (autarkji) zaczęto realizować już w czasie pokoju z myślą o przyszłej wojnie. Istnienie zaś wielkiej liczby bezrobotnych w różnych krajach stało się powodem prowadzenia polityki antyliberalnej, zmierzającej do zatrudnienia bezrobotnych przez wytwarzanie w kraju artykułów dotychczas importowanych, choćby produkcja krajowa miała być znacznie droższa od importowanej.

Pod wpływem tych tendencyj 1. g. w polityce gospodarczej państw ulega ciągłemu ograniczaniu na rzecz interwencjonizmu państwowego i etatyzmu. Niemniej nie można twierdzić, że liberalizm zniknął całkowicie. Nawet w czasie gospodarki wojennej pozostaje pewna sfera gospodarki wolna od ingerencji państwa, tak jak zresztą nawet w okresie największego rozwoju 1. g., zawsze państwa w pewnym zakresie stosowały interwencjonizm gospodarczy. Przesunął się tylko problem granic liberalizmu i interwencjonizmu. Jeżeli przed wojną dyskutowano, w jakim zakresie ograniczyć 1. g. na rzecz interwencjonizmu, to obecnie zwolennicy liberalizmu dążą do wykazania, w jakim zakresie można zrezygnować z panującego interwencjonizmu na rzecz przywrócenia liberalizmu.

3. Zasady i problemy, a) Wolność gospodarcza. Wolność gospodarcza jest, jak wspomnieliśmy, naczelną zasadą liberalizmu gospodarczego, ale zawsze zasada ta wymaga określenia pewnych granic wolności. W ujęciu fizjokratów i szkoły klasycznej granicą wolności gospodarczej mogło być jedynie poszanowanie cudzej wolności i respektowanie przepisów prawnych. Natomiast postępowanie zgodne z egoistycznym interesem gospodarczym nie jest z punktu widzenia 1. g. niczem ujemnem, gdyż niema lepszego sposobu uzgodnienia sprzecznych interesów gospodarczych jak pozwolić im się ścierać na zasadzie wolnej konkurencji. Dzisiejszy 1. g. broni również zapatrywania, że wolna konkurencja jest najlepszym możliwym systemem gospodarczym. Godzi się jednak na ograniczenie wolnej konkurencji, gdzie tego wymaga ochrona zdrowia lub moralności publicznej. Np. nowoczesny liberalizm godzi się na kontrolę państwa nad wyrobem artykułów spożywczych dla zapobieżenia stosowaniu w walce konku-

Encyklopedja nauk politycznych.

34