Magazyn65101

547

LIKWIDACJA PRYWATNEJ WŁASNOŚCI NIEPRZYJACIELSKIEJ

Likwidacja prywatnej własności nieprzyjacielskiej.

i. Pojęcie likwidacji. 2. Zarządzenia wojenne w stosunku do prywatnej własności nieprzyjacielskiej w czasie wojny światowej. 3. Likwidacja prywatnej własności nieprzyjacielskiej po wojnie światowej, a) Na podstawie traktatów pokoju, b) Na podstawie ustawodawstwa polskiego.

1.    Pojęcie likwidacji. Wojna światowa i traktaty pokoju wywołały potrzebę uregulowania stosunków, jakie wynikły z powodu stanu wojennego, oraz zmian, które stworzyły traktaty przez nowe określenie granic państwowych i powstanie nowych państw. Takie czynności, polegające na regulowaniu, lub realizowaniu tych stosunków, stanowią likwidację wojenną i powojenną. Tu należą między innemi likwidacje mas majątkowych, wymagających uregulowania wskutek nowego określenia granic państwowych jak np. w Polsce likwidacje mienia byłych rosyjskich osób prawnych, byłych rosyjskich kas emerytalnych, zobowiązań byłych niemieckich towarzystw ubezpieczeniowych i t. p. Szczególny charakter i doniosłość wśród likwidacji wojennej i powojennej ma likwidacja prywatnej własności nieprzyjacielskiej.

2.    Zarządzenia wojenne w stosunku do prywatnej własności nieprzyjacielskiej w czasie wojny światowej. Prywatny majątek nieprzyjacielski w starożytności stanowił w czasie wojny res nullius i mógł być zawłaszczony przez okupację. Pogląd ten przetrwał z pewnemi odchyleniami do czasów rewolucji francuskiej (Rousseau i Mon-tesąieu), która wprowadziła zasadę nienaruszalności prywatnego majątku nieprzyjacielskiego w czasie wojny i dała podstawy nowoczesnego kontynentalno-europej skiego prawa wojny (art. 23 h konwencji haskiej). Wojna światowa r. 1914 przyniosła po raz pierwszy zastosowanie systematycznej wojny gospodarczej w najwyższej skali przeciw prywatnym majątkom nieprzyjacielskim i zwycięstwo zasady anglo-amerykańskiego prawa powszechnego, według którego wypowiedzenie wojny powodowało zakaz handlu z nieprzyjacielem, oparty na zasadzie domicylu. Państwa prowadzące wojnę wydawały z przyczyn gospodarczych szereg zarządzeń wojennych co do prywatnego mienia nieprzyjacielskiego bądź charakteru zachowawczego jak zajęcie, zarząd przymusowy, bądź też stanowiących całkowitą likwidację tego mienia.

3. Likwidacja prywatnej własności nieprzyjacielskiej po wojnie światowej, a) Na podstawie traktatów pokoju. Stosunki gospodarcze między obywatelami państw, prowadzących wojnę, uległy wskutek długiego trwania wojny światowej zamieszaniu, tak że jednem z głównych zadań traktatów pokoju stało się ich rozwikłanie. Postanowienia, które te zadania miały rozwiązać, są w najistotniejszej części zebrane w X części traktatu wersalskiego i traktatu w St. Germain en Laye pod nazwą: „Postanowienia gospodarcze". Traktat pokoju, podpisany w Wersalu (art. 297) i traktat w St. Germain en Laye (art. 249) przyjęły, co do prywatnej własności nieprzyjacielskiej, zasadę anglo-amerykańską, która w ten sposób stała się obowiązującem prawem narodów. Zarządzenia wojenne państw centralnych co do prywatnej własności nieprzyjacielskiej zostały uchylone. Obywatele państw sprzymierzonych mieli prawo domagania się zwrotu przedmiotu majątkowego w naturze od państw centralnych, które miały w tym celu przedmiot wywłaszczyć od swych obywateli, albo też przed Mieszanym Trybunałem Rozjemczym wynagrodzenia szkody, powstałej wskutek zarządzenia wojennego na terytorjum Niemiec, lub Austrji. Zarządzenia wojenne mocarstw sprzymierzonych nietylko zostały utrzymane w mocy i nie dawały niemieckim, czy też austrjackim właścicielom prawa do żądania odszkodowania, ale nadto przeszły w ustanowione w traktatach prawo zatrzymania i likwidacji prywatnych majątków, praw i udziałów niemieckich i austrjackich. Prawo zatrzymania miało na celu zachowanie własności przez odebranie uprawnionemu prawa dyspozycji nią i obciążania bez zgody likwidującego państwa. Likwidacja, według termino-łogji traktatów, stanowi zarządzenie, przenoszące prywatne majątki, prawa, lub udziały w całości na rzecz państwa likwidującego, lub za jego zgodą na inną osobę przez nie wskazaną, za odszkodowaniem. Likwidację w literaturze niemieckiej uważa się za konfiskatę, rzadziej za wywłaszczenie; w literaturze aljantów uważają ją za wywłaszczenie. Uznać ją należy raczej za instytucję specjalną, która ma cechy zbliżone do wywłaszczenia, lecz nie jest wywłaszczeniem w ścisłem znaczeniu, gdyż istoty jej nie stanowi odebranie używania przedmiotu majątkowego w interesie ogólnym.