Magazyn66601

562

LITWA ŚRODKOWA

za warunek wszelkiej wspólnej akcji polsko-litewskiej uznanie przez Polskę suwerenności Litwy nad Ziemią Wileńską. Dnia i. I. 1919 r. rząd prof. Waldemarasa przeniósł się z Wilna do Kowna, wciąż jeszcze okupowanego przez oddziały niemieckie, Wilno zaś, mimo rozpaczliwych wysiłków samoobrony, zorganizowanej przez ludność polską miasta, zajęte zostało 5. I. przez bolszewików. Stanowisko swe wobec roszczeń terytorjalnych Kowna rząd polski sformułował w nocie do rządu kowieńskiego z dn. 12. II. 1919 r. Uznając w całej pełni prawo narodu litewskiego do stanowienia o sobie, rząd polski jednocześnie oświadczył, że „nie może uznać państwa litewskiego w tej formie i w tych granicach, w jakich chciałby je widzieć obecny rząd litewski, ponieważ rząd ten występuje w imieniu państwa litewskiego, obejmującego poza obrębem niewątpliwie litewskim, również ziemie zamieszkałe przez ludność polską i białoruską, które nietylko nie wyraziły swej zgody na włączenie ich do państwa litewskiego, lecz niejednokrotnie w szeregu uchwał i deklaracji zakładały przeciwko temu protesty".

Walkę zbrojną o wyzwolenie Ziemi Wileńskiej podjął marszałek Piłsudski, starając się „stworzyć: primo — fakty dokonane, zmierzające do związania tej ziemi z Polską, secundo — przezwyciężyć pogląd całego świata, wiążącego ten kraj z Rosją". Dnia 19. IV. 1919 r. zwycięskie wojska polskie wkroczyły do Wilna. W trzy dni później (22. IV. 1919 r.) ukazała się pamiętna odezwa Piłsudskiego „do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego", zawierająca gwarancję, że o losie Ziemi Wileńskiej decydować będą jej mieszkańcy.

Zapowiedź marszałka Piłsudskiego wykluczała rozwiązanie sprawy wileńskiej według jednostronnych żądań Kowna, przy których rząd litewski nadal się upierał. W tych warunkach rokowania dyplomatyczne i wojskowe, nawiązywane kilkakrotnie między Warszawą i Kownem w ciągu roku 1919 nie mogły dać pozytywnego wyniku.

Wkrótce potem okazać się zresztą miało, że republika litewska dąży do urzeczywistnienia swych aspiracyj terytorjalnych drogą porozumienia z Rosją Sowiecką. W początkach maja 1920 r., t. j. w chwili, gdy koncentracja wojsk sowieckich przeciw Polsce była w pełnym biegu, rząd litewski rozpoczął w Moskwie rokowania o traktat z Rosją. Podpisanie go nastąpiło 12. VII. 1920 r. Określona tym traktatem granica litewsko-rosyjska włączała w obręb republiki litewskiej Wilno, Grodno i Lidę, wkraczając na północy na terytorjum uznane decyzją Rady Najwyższej Mocarstw Sprzymierzonych z 8. XII. 1919 r. za niespornie przynależne do Polski. W tajnej wymianie not, dołączonej do traktatu moskiewskiego, rząd litewski zobowiązał się przytem zezwolić na przemarsz wojsk rosyjskich przez terytorjum przyznane Litwie w traktacie, jak również zezwolić na częściową okupację jego dla operacyj wojennych przeciw Polsce.

W dwa dni po podpisaniu traktatu litewsko-rosyjskiego (14. VII. 1920 r.) wojska sowieckie ponownie wkroczyły do Wilna. Dopiero jednak po bitwie warszawskiej naczelne dowództwo rosyjskie dało się skłonić do ustąpienia Wilna władzom litewskim, które objęły miasto w posiadanie 26. VIII. 1920 r.

Rachuby litewskie na utrzymanie Wilna w wyniku współdziałania z Rosją sowiecką w wojnie przeciwko Polsce okazały się zawodne. Nietrudno zresztą było przewidzieć, że w razie ostatecznego zwycięstwa Rosji nad Polską, traktat rosyjsko-litewski nie powstrzyma jej od wcielenia przemocą Litwy do Federacji Sowieckiej, podobnie jak to później stać się miało z Gruzją, której niepodległość została przedtem przez Sowiety uznana. Z drugiej strony należało się również spodziewać, że zwycięska Polska nie uzna klauzul terytorjalnych traktatu moskiewskiego, sprzecznych z proklamowaną przez Piłsudskiego zasadą stanowienia o sobie mieszkańców Ziemi Wileńskiej.

Przywrócenie stanu posiadania Polski, naruszonego przez Litwę w okresie ofensywy bolszewickiej, rozpoczęło się od usunięcia wojsk litewskich z Suwalszczyzny. Nie zapowiadało ono rozlewu krwi, gdyż wojska litewskie ustępowały zrazu bez walki. Wkrótce jednak (2. IX. 1920 r.) przeszły do kontrataku i zawładnęły ponownie częścią odzyskanych przez Polskę terenów. Kres tej akcji położył rozejm zawarty w Suwałkach 7. X. 1920 r., określający linję demarkacyjną pomiędzy armjami polską i litewską na zachodniej części frontu polsko litewskiego. Układ suwalski specjalnie zaznaczył, że linja ta, nie obejmująca zresztą całości frontu, w niczem nie przesądza praw terytorjalnych układających się stron. Rozejm miał obowiązywać od 10. X.