Magazyn66501

561

LITWA — LITWA ŚRODKOWA

cja ta stanowi rozszerzenie konstytucji z dn. 15. V. 1928 r. i opiera się na identycznych zasadach. Prezydent państwa obieralny jest na lat 7 i stanowi czynnik nadrzędny. Sejm nie może złożyć go z urzędu, ani pociągnąć do odpowiedzialności konstytucyjnej. Prezydent posiada prawo rozwiązywania sejmu i szerokie prawo veta w przedmiocie uchwał izby. Prezydent powołuje rząd. Sejm wyrazić może votum nieufności rządowi większością ^S/b ogółu posłów.

7.    Oświata. Nauka. Około 15% budżetu (blisko 40 miljonów złotych) poświęca państwo (w latach 1936—1938) oświacie i nauce. Szkolnictwo powszechne obejmuje już około 90°/o dzieci w wieku szkolnym. Szkół średnich różnych typów jest powyżej 100. Od roku 1922 istnieje w Kownie uniwersytet (114 profesorów i około 3000 studentów w r. 1937). Istnieje wyższa akademja rolnicza i 5 szkół specjalnych typu średnio-wyższego. Utworzono liczne towarzystwa naukowe, literackie i artystyczne. Gromadzone są bibljoteki i zakładane muzea. Analfabetyzm zmniejsza się chyżo i obejmuje obecnie około 30°/o ludności. Pism i perjo-dyków wychodzi ponad 250. Wydawnictwa ludowe, jak „Poradnik gospodarczy" i „Nasz Poranek" mają po 90—100 tysięcy odbiorców (na 2 549 000 ludności w 1938 roku). Prowadzone są fundamentalne wydawnictwa naukowe: Encyklopedja Litewska, Słownik języka litewskiego; bibljografja litewska i t. p. Wobec nacjonalistycznego stanowiska sfer rządzących, oświata i kultura mniejszości narodowych jest hamowana, a mniejszości polskiej — niemal sparaliżowana.

8.    Pieniądz. L. posiada od 1922 r. ustabilizowaną walutę. Jednostka monetarna, li-tas, równa się 0,1 dolara w złocie; 1 litas = 89 gr. polskich. Emisja banknotów (o pokryciu ponad 60% złotem) wynosi w r. 1938 około 120 milj. litasów. Na głowę ludności około 47 litasów (42 zł).

9.    Polityka zagraniczna. L. podpisała w Genewie „Deklarację" o zabezpieczeniu praw mniejszości 12. V. 1922 r. i została na tej podstawie przyjęta do Ligi Narodów we wrześniu 1922 r. W ślad za tem mocarstwa Entente’y uznały państwo litewskie de jurę 20. XII. 1922 r.

Od roku 1920 do 1938 głównym celem polityki zagranicznej L. zdawało się być odzyskanie Wilna. Pierwotnie nadzieje te wiązano z Niemcami. Po przyjściu do władzy hitleryzmu — zaznacza się oddalenie od Niemiec. Kłajpeda z jej większością niemiecką zaczyna dzielić dwa państwa. W roku 1935 naprężenie osiągnęło maksimum i istniały obawy utraty przez L. jedynego portu. Mimo późniejszego odprężenia, wymiana gospodarcza nie wraca do dawnej intensywności i nieufność me ginie. Zaznaczają się wzamian skłonności do oparcia o Francję, a pośrednio i Sowiety, mimo ostrego zwalczania komunizmu na-wewnątrz.

Od 12. IX. 1934 r. L. weszła w sojusz z Łotwą i Estonją. Z porozumienia politycznego trzech państw bałtyckich wyłączono jednak specyficzne zagadnienia L. (pretensje wileńskie).

Ostatnio (1938 r.) zaczyna w L. przeważać, nad sprawą Wilna, troska o utrzymanie niezawisłości. Zaczyna się trafniejsza ocena postawy Polski. Rośnie zrozumienie, że Rzeczpospolita jest życiowo zainteresowana w istnieniu niepodległych państw bałtyckich, a więc i L., o ile są one istotnie niezawisłe. Zatarg o Wilno przesłaniał opinji litewskiej powyższą oczywistość. Nawiązanie normalnych stosunków (31. III. 1938 r.) z Polską przyczyni się do pogłębienia i upowszechnienia świadomości tej prawdy.

Literatura: Rótnen Litwa, Wilno 1908. — Wielhorahis Litwa etnograficzna. Wilno 1928. — Ten£es Sprawy terytorialne w polityce Litwy. „Rocznik Instytutu Naukowo-Badavxzego Europy Wschodniej^ł\ Wilno 1933.

Władysław Wielhorski.

Litwa Środkowa.

Od chwili swego powstania republika litewska dążyła do objęcia granicami narodowego państwa litewskiego, utworzonego na części terytorjum b. Wielkiego Księstwa Litewskiego, zamieszkałej przez ludność etnicznie litewską, niektórych obszarów dawnej Litwy historycznej z jej stolicą Wilnem, których mieszkańcy w przytłaczającej większości nie są Litwinami, ani z języka, ani z poczucia narodowego. Z roszczeniami do Wilna występują politycy litewscy już w schyłkowym okresie okupacji niemieckiej, kiedy władze okupacyjne zdecydowały się uczynić pewne ustępstwa na rzecz dążeń emancypacyjnych narodu litewskiego.

Pierwszy gabinet litewski prof. Walde-marasa odrzucił czynione mu w grudniu 1918 r. przez rząd polski propozycje, aby wspólnym wysiłkiem bronić Wilna, kładąc