Magazyn60001

596

LUDNOŚĆ

do obliczenia było io ooo urodzeń w stosunku rocznym. Oznacza to jednocześnie, że w okresach wcześniejszych było mniej urodzeń, o ile współczynnik przyrostu ma wartość dodatnią, więcej urodzeń, o ile współczynnik przyrostu ma wartość ujemną. Wyrazem tego faktu są różne liczby żyjących i odmienna struktura według wieku w zależności od zmian współczynnika przyrostu. Różne współczynniki urodzeń na 100 kobiet w wieku 15—49 lat wyrażają poziom płodności, który przy danej tablicy wy-mieralności prowadzi do tego, czy innego współczynnika przyrostu.

Jeżeli uwzględnimy przypadki krańcowe, to ludność ustabilizowana na podstawie tablicy indyjskiej da przy przyroście -f- 5O°/₀₀ 65% osób w wieku poniżej 15 lat, 0,5% w wieku 60 lat i więcej; przy przyroście — SO°/oo: 8,5%, w wieku poniżej 15 lat, 29% w wieku 60 lat i więcej. Na podstawie tablicy optymalnej otrzymamy przy przyroście -j- 5o°/oo: 55% w wieku poniżej 15 lat, 2,5% w wieku 60 lat i więcej, przy przyroście — 5°°/oo odpowiednio 2,3% i 64%.

Jeżeli przyjmiemy stałą płodność, a zmieniać będziemy porządek wymierania, to struktura ludności ustabilizowanej i stopa jej przyrostu zmieniać się będzie w podobny sposób: zmniejszeniu umieralności odpowiadać będzie większy przyrost i większa młodość ludności i odwrotnie — zwiększeniu umieralności mniejszy przyrost i większa starość ludności. Przy niezmiennej płodności współczynnik urodzeń będzie przytem mało zależny od stopy przyrostu.

Możemy więc wpływać na poziom przyrostu w ludności ustabilizowanej bądź przez zmianę płodności, bądź przez zmianę umieralności. Górna granica płodności, która może być osiągnięta, dana jest przez możliwości fizjologiczne i możliwości społeczne. Można sobie wyobrazić tak dużą umieralność, że żadne podniesienie płodności w dających się osiągnąć granicach nie zdoła zrównoważyć zgonów i ludność ustabilizowana zawsze będzie malejącą. Zresztą, nie są znane przykłady tak dużej umieralności, trwającej w jakiemkolwiek społeczeństwie przez dłuższy przeciąg czasu, któraby nie pozwoliła osiągnąć przyrostu ludności przez podwyższenie płodności do poziomu, który był konkretnie obserwowany. Dolna po-myślalna granica płodności równa jest zeru: może zajść sytuacja, w której kobiety wo-góle nie będą rodziły dzieci. W tych okolicznościach nie można mówić o ludności ustabilizowanej, gdyż trwanie tego stanu rzeczy oczywiście wogóle uniemożliwia istnienie jakiejkolwiek ludności.

Przy określonej płodności zmniejszenie umieralności spowoduje zwyżkę przyrostu naturalnego w ludności ustabilizowanej. Zniżka umieralności może też sprawić, że ludność ustabilizowana malejąca przejdzie w zastojową, lub rosnącą. Są tu jednak określone granice. Może być mianowicie płodność tak niska, że dodatniego przyrostu, ani nawet równowagi urodzeń i zgonów, me można otrzymać nawet w przypadku, gdyby ani jedna kobieta nie umarła przed zakończeniem okresu rozrodczego; przypadek taki występuje często w dzisiejszych społeczeństwach europejskich. Kuczyński wprowadził pojęcie współczynnika reprodukcji brutto, który wyraża stosunek urodzeń w dwóch następujących po sobie pokoleniach w założeniu, że żadna kobieta nie umrze przed końcem okresu rozrodczego; gdy ten współczynnik jest mniejszy od jedności, oczywiście żadne obniżenie umieralności nie może stworzyć równowagi ludnościowej.

Ustalenie tych zależności jest niezbędne przy ocenie sytuacji demograficznej społeczeństw na podstawie ścisłych miar przyrostu.

Dodać należy, że według dotychczasowych obserwacyj, bardzo dużej płodności zawsze odpowiadała duża umieralność; mała umieralność występuje tylko przy względnie niskiej płodności. Ogranicza to praktycznie górną granicę możliwego przyrostu w ludności ustabilizowanej. Jako górną granicę współczynnika przyrostu w ludności ustabilizowanej, na podstawie znanych danych statystycznych, można przyjąć około 2o"/oo w stosunku rocznym.

4. Struktura i ruch naturalny ludności pod wpływem zmieniającej się płodności i umieralności. O ile w pewnym momencie nastąpi w ludności ustabilizowanej trwała zmiana płodności lub umieralności, będzie to równoznaczne z przejściem do nowej ludności ustabilizowanej: młodszej, o większym przyroście, jeśli płodność wzrosła, lub umieralność spadła, starszej, o przyroście mniejszym, w razie spadku płodności, lub zwyżki umieralności. Będzie jednak okres przejściowy, w ciągu którego będziemy mieli do czynienia z objawami pośredniemi pomiędzy