Magazyn65201

648

LUDNOŚĆ

Należy również zaznaczyć, że rozwój miast, zwłaszcza nowoczesnych, rozsadza jakby ich granice administracyjne: miasto, szczególnie wielkie, często bywa otoczone pasem osiedli, stanowiących z niem jedną całość społeczno-gospodarczą, prawnie jednakże traktowanych jako wieś.

Wszystkie te kry ter ja mają swe wady i zalety; żadne z nich nie jest doskonałe, niektóre zaś — bardzo kłopotliwe w zastosowaniach praktycznych. Wynikiem tego stanu rzeczy jest nieporównywalność danych, dotyczących miast w różnych krajach.

Pomimo tych trudności teoretycznych i praktycznych, miasta stanowią kategorję osiedli dostatecznie wyraźnie odcinającą się od innych osiedli, zwłaszcza miasta większe. Ogromna i coraz bardziej wzrastająca rola społeczna i gospodarcza miast, znaczne różnice strukturalne pomiędzy ludnością miejską i wiejską, znaczenie ilościowe miast w ogólnym obrazie rozmieszczenia ludności, bezwzględnie wymagają wyodrębnienia ich, jako oddzielnej grupy osiedli.

2. Miasta starożytne. Najstarsze znane nam miasta istniały już w V-tysiącoleciu przed Chr. w Egipcie i Mezopotamji; jednakże dane, co do liczby ludności miast starożytnych, są bardzo skąpe i bardzo niedokładne; większość tych danych — to luźne szacunki, oparte najczęściej na rozmiarach powierzchni zabudowanej zwarcie.

Szacunki te dowodzą w każdym razie, że miasta starożytne osiągały nieraz rozmiary zbliżone do dzisiejszych wielkich miast.

Tak np. Babilon na początku I tysiąclecia cia przed Chr. mógł liczyć 150 tys. mieszkańców, w VI wieku przed Chr. — 300 tys. Miasta greckie, w tym samym czasie i nieco później, były znacznie mniejsze: Ateny za Peryklesa (V wiek przed Chr.) liczyły około 100 tys. mieszkańów (razem z Pireusem — 150), Syrakuzy tyleż; Sparta, Teby, Korynt były przynajmniej dwukrotnie mniejsze. Era państw hellenistycznych na bliskim wschodzie (po śmierci Aleksandra Wielkiego) była okresem niezmiernie szybkiego wzrostu liczby miast i ich ludności; nowozalożone miasta rozwijały się jeszcze szybciej, niż ogólna liczba ludności tych państw. Największe z nich, jak Aleksandrja, Antjochja, Seleukeia przekroczyły w czasach podboju rzymskiego poziom półmiljonowy. Kartagina, w okresie największego rozkwitu, liczyła 120—130 tys. mieszkańców; Tyr w IV wieku przed Chr. — 60 tys.

Największem miastem starożytności był prawdopodobnie Rzym. Już w IV wieku przed Chr. liczył on 200 tys. mieszkańców. Juljusz Cezar, obejmując władzę konsularną, zastał 320 tys. osób wciągniętych na listy uprawnionych do bezpłatnego otrzymywania zboża; całkowita ludność Rzymu w połowie I wieku przed Chr. została oszacowana na S50 tys. w czem 20 tys. osób należących do stanu senatorskiego, lub rycerskiego, 30 tys. do stanu średniego, 300 tys. drobnomieszczaństwa, 200 tys. „proletarjatu“, tyleż niewolników i 100 tys. cudzoziemców. Na początku ery chrześcijańskiej ludność Rzymu przekroczyła miljon, w połowie II wieku osiągnęła 1,25 miljona. Warto podkreślić, że największe współczesne miasto europejskie, Londyn, osiągnęło miljon mieszkańców dopiero na początku ubiegłego stulecia. Szczytowym punktem rozwoju Rzymu były czasy Marka Aureljusza; później ludność miasta stale się zmniejszała równolegle z ogólnem osłabieniem potęgi cesarstwa; przełomowym momentem była epidemja dżumy za Marka Aureljusza, która zdziesiątkowała ludność Rzymu. Na początku III wieku zaludnienie Rzymu nie przekraczało 900 tys., w 100 lat później, za Konstantyna Wielkiego — 400 tys. Spadek ten, jak zobaczymy dalej, trwał przez całe średniowiecze.

3. Miasta europejskie w średniowieczu j czasach nowszych. Z czasów wczesnego średniowiecza brak jakichkolwiek danych liczbowych o stanie ludności miast. Wiadomo jedynie, że po upadku zachodniego cesarstwa nastąpiło szybkie wyludnianie się kwitnących miast, z Rzymem na czele; rozwijały się, coprawda, na ich miejsce inne ośrodki (Rawenna, Padwa, Akwizgran), rozwój ten jednakże był naogół krótkotrwały i dotychczas trudno sprecyzować go liczbowo. Ludność Rzymu, największego jeszcze miasta Europy zachodniej, zmniejszała się w dalszym ciągu; o ludności Konstantynopola w okresie największej potęgi cesarstwa wschodniego, jak również o ludności miast hiszpańskich za czasów kalifatu kordobskie-go, nie posiadamy bliższych danych liczbowych.

Dane, dotyczące ludności miast w średniowieczu, są naogół bardzo niepewne, mają charakter albo przybliżonych szacunków,