Magazyn6501

59

NIEMCY

w Rzeszy, jak poszczególnych jej państwach, zebrało się w Weimarze zgromadzenie narodowe, które wyniósłszy na prezydenturę państwa socjalistę Eberta, ułożyło nową konstytucję. Cechował ją duch szczerze republikański i demokratyczny; miejsce dawnych rządów autorytatywnych zająć miał ustrój ściśle parlamentarny, ludowi zastrzeżono możność inicjatywy prawodawczej (V olksbegehren) i oddawano mu pewne sprawy do bezpośredniego rozstrzygnięcia w drodze plebiscytu, społeczeństwo i jednostka otrzymały szeroką sferę uprawnień. Na straży tego ustroju stanęła koalicja trzech stronnictw: socjalistów, centrum i nowo powstałej partj i demokratycznej (t. zw. koalicja weimarska), która objęła również rządy w Prusiech. Od pierwszej chwili napotkała republika niemiecka na zacięty sprzeciw ze strony tak skrajnej lewicy, jak i prawicy. Komuniści, przybierał ący na gruncie niemieckim miano spartakowców, dążyli do zaprowadzenia rad ludowych i dyktatury proletarjatu. W kwietniu 1919 ugruntowali na krótko swój rząd w Bawa-rji, w listopadzie 1919 wywołali powstanie w Berlinie, krwawo stłumione przez socjalistycznego ministra Noske’go, w 1923 doprowadzili w Saksonji do stanu anarchji, który spowodował okupację militarną Drezna. Żywioły prawicowe, rekrutujące się przeważnie z pośród dawnych konserwatystów, odepchniętych teraz od władzy, zdemobilizowanych wojskowych, szowinistycznej młodzieży, od pierwszej chwili nie uznawały republiki weimarskiej z jej czarno-czerwono-złotym sztandarem i występowały przeciw niej w drodze zamachów stanu („pucz“ Kappa i Liittwitza w Berlinie 1920, Ludendorffa i Hitlera w Monachjum 1923), mordów kapturowych czołowych przedstawicieli nowego regim’u (Hassę, Erzberger, Rathenau), wzywania do restauracji silnych rządów odwetu na zewnąi rz. Obok nielicznej, 100-tysięcznej armji zawodowej (Reichswehr) potworzył się szereg bojówek prawicowych, wyposażonych w broń i wojskowo wyszkolonych dowódców. Najliczniejsza z pośród nich, „kask stalowy (Stahlhelm), skupiająca większość prawicowych kombatantów z wielkiej, wojny, stała się poważną siłą, współdziałającą z Reichs-wehrą. Dla obrony republiki utworzyła lewica swoją organizację wojskową („Reichs-banner Schwarz-Rot-Gold“), silną liczebnie (przeszło 3 miljony członków), ale mało aktywną. Walki partyjne zaostrzało ciężkie położenie ekonomiczne kraju, zrujnowanego wojną i blokadą, oraz spór z koalicją o wypłatę odszkodowań. Gdy po szeregu konfe-rencyj międzynarodowych w tej sprawie (w Boulogne i Spaa 1920, w Londynie 1921, w Cannes i Genui 1922) N. uchyliły się od wypłat, równocześnie zaś zawarły niespodziewanie traktat przyjaźni z Rosją sowiecką, Francja przy poparciu Belgji dokonała okupacji zagłębia Ruhry (styczeń 1923). N. odpowiedziały biernym oporem, który wraz z rozwiniętą na wielką skalę inflacją doprowadził do ruiny, zwłaszcza klas średnich. W tym krytycznym momencie objął kierownictwo spraw zagranicznych Strese-mann, który wykorzystując zwrot na lewo, jaki zaszedł w tym czasie w polityce Francji i W. Brytanji, wyprowadził N. z dotychczasowej izolacji i uzyskał złagodzenie ciążących na nich zobowiązań finansowych (plan Dawesa 1924, pakty lokarneńskie 1925, dopuszczenie N. do Ligi Narodów ze stałem miejscem w jej Radzie 1920). Gdy w 1925 zmarł Ebert, stronnictwa prawicy wysunęły jako swego kandydata na prezydenta feldmarszałka Hindenburga, który przy wyborach plebiscytowych pokonał kandydata koalicji weimarskiej, Marxa. Mimo, wybitnie prawicowych przekonań nowy szef państwa trzymał się ściśle obowiązujących norm konstytucyjnych, nazewnątrz zaś pozwalał prowadzić Stresemannowi jego politykę „wypełniania" traktatu wersalskiego, której dalszemi, korzystnemi następstwami dla N. stał się plan Younga (1929) oraz przedterminowe opróżnienie okupowanych stref Nadrenji (1930). Sfery nacjonalistyczne, niezadowolone z tej taktyki, coraz gwałtowniej występowały przeciw rządowi. Obok ofensywy ciężkiego przemysłu, prowadzonej przez Hugenberga, potężniał ruch narodo-wo-socjalistyczny. Wybory do parlamentu w 1930 przyniosły mu pierwszy wielki sukces wyborczy (107 mandatów). Nowych sił przysporzył żywiołom skrajnym rozpoczynający się w tym czasie ciężki kryzys gospodarczy. Po okresie inflacji, wraz ze stabilizacją marki i polityką lokarneńską, nastał dla N. okres pozornie świetnej kon-junktury. Za pożyczki zagraniczne, zwłaszcza ze Stanów Zjednoczonych, zracjonalizowały one przemysł, osiągając w wielu jego gałęziach nadwyżkę nad produkcją