Magazyn6501

119

ODRA — ODSZKODOWANIA WOJENNE

t. zn. do granicy polsko-niemieckiej. Punkt zwrotny w sytuacji międzynarodowo-praw-nej żeglugi na O. nastąpił w 1936, kiedy rząd niemiecki wycofał swoich przedstawicieli z Międzynarodowej Komisji Odry, a 14. XI. 1936 zainteresowanym rządom przesłał notę, w której zawiadomił, że kładzie kres współpracy z komisjami rzeczne-mi, ustanowionemi na podstawie traktatu wersalskiego. Jednocześnie jednak oświadczył, że żegluga na rzekach niemieckich dostępna jest dla statków wszystkich państw, pozostających w stosunkach pokojowych z Rzeszą Niemiecką; statki te podlegać będą tym samym przepisom, co statki niemieckie. Żeglugę i spław na polskich odcinkach systematu Odry reguluje ustawa wodna z 19. IX. 1922 (Tekst jednolity w Dz. U. R. P. z 1928, Nr. 62, poz. 574). Za wody żeglowne uznane w niej zostały: Warta od Sieradza do granicy państwa; Noteć górna od jeziora Gopla do kanału Bydgoskiego oraz jeziora: Gopło, Szarlejskie, Mielno, Szadłogoszcze i Pturskie; Noteć dolna od kanału Bydgoskiego do granicy państwa; kanały o mniejszem znaczeniu: Bronisław-ski, Foluszowy i górny Notecki, łączące się z Górną Notecią. Warunki tranzytu między drogami wodnerm Prus Wschodnich i siecią dróg wodnych Niemiec poprzez polską część systematu Odry reguluje konwencja paryska z 21. IV. 1921 (Dz. U. R. P. z 1922, Nr. 61, poz. 548, 549, 550), zawarta między Polską i Wolnem Miastem Gdańskiem oraz Niemcami; dalej konwencja polsko-niemiecka, podpisana 14. III. 1925 w Pile (Dz. U. R. P. z 1929, Nr. 61, poz. 470, 471), dotycząca administracji granicznego odcinka Noteci i Głdy oraz układ o administracji granicznego odcinka Warty, podpisany w Poznaniu 16. II. 1927 (Dz. U. R. P. z 1928, Nr. 26, poz. 226).

K. Chmielewski.

Odszkodowania wojenne.

1. Odszkodowania wojenne przed wojną światową. 2. Odszkodowania wojenne w traktatach pokoju po wielkiej wojnie. 3. Prawa Polski do odszkodowań wojennych.

1. Odszkodowania wojenne przed wojną światową. Odszkodowania wojenne sięgają czasów starożytnych, w których znany był obowiązek narodu podbitego składania haraczu zwycięzcy. Od końca w. XVIII prawie powszechną staje się praktyka, wedle której państwo zwycięskie w traktacie pokoju otrzymuje od państwa pokonanego w wojnie odszkodowanie z początku jako zwrot kosztów prowadzenia wojny, później jako wynagrodzenie szkód wyrządzonych przez działania wojenne w jego mieniu i w pry-watnem mieniu jego obywateli. Traktaty pokojowe niejednolicie regulowały tę kwe-stję, bądź przewidując zapłatę odszkodowań wojennych w szerszym lub ciaśniejszym zakresie w zależności od rezultatu rokowań pokojowych, bądź też w razie decydującej przewagi militarnej, narzucając przeciwnikowi jednostronnie i dowolnie określone odszkodowanie, które wówczas miało na celu raczej wzbogacenie się kosztem zwyciężonego. Niekiedy też państwa w traktatach pokojowych zrzekały się wzajemnie roszczeń z tytułu odszkodowań wojennych. Przed wojną światową istniała jednak norma prawa międzynarodowego o obowiązku odszkodowania wojennego. Mianowicie w art. 3 czwartej konwencji haskiej o prawach i zwyczajach wojny lądowej z 1907 znajduje się postanowienie, „że strona wojująca, która-by naruszyła przepisy ustanowionego regulaminu, jest w danym przypadku zobowiązana do odszkodowania". Jeżeli więc państwo lub jego obywatele przez działanie lub zaniechanie państwa nieprzyjacielskiego, niezgodne z normą dołączonego do konwencji regulaminu, doznały szkód, wówczas państwo nieprzyjacielskie ponosi odpowiedzialność za czyny dokonane przez jego siły zbrojne, bez względu na to, czy szkody wyrządzone były zawinione czy też nie. Roszczenie z tytułu tej odpowiedzialności przysługuje państwu, do którego należy poszkodowany obywatel, przeciw państwu nieprzyjacielskiemu. Realizacja praktyczna roszczeń opartych na przepisie art. 3 czwartej konwencji haskiej nastąpić winna przede-wszystkiem na drodze porozumienia pomiędzy państwem uprawnionem a państwem odpowiedzialnem, zaś w braku takiego porozumienia — należy oddać rozstrzygnięcie sporu sądowi rozjemczemu. Tak więc zarówno pod względem zakresu szkód, jak i proceduralnych możliwości realizacji odszkodowań zastosowanie praktyczne postanowienia czwartej konwencji haskiej było ograniczone.

2. Odszkodowania wojenne w traktatach pokoju po wielkiej wojnie. Traktaty pokoju,