Magazyn6I401

476

POLSKA

do strzelców i zorganizować powstanie przeciw Rosji. Okazało się wszakże odrazu, że kraj był do takiej akcji nieprzygotowany, Piłsudski spotykał się z niechęcią lub z niezrozumieniem i zmuszony został do szukania oparcia w Galicji i we współpracy polsko-austrjackiej. 16. VIII. zawiązał się w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy, w popularnym skrócie zwany N. K. N., łączący przedstawicieli wszystkich stronnictw polskich. N. K. N. miał objąć reprezentację polityczną powołanych jednocześnie do życia legjonów, których kadrę stanowić miały oddziały strzeleckie Piłsudskiego. W drugiej połowie sierpnia rozpoczęty został na terenie Galicji i zajętej przez wojska austrjackie części Królestwa werbunek do legjonów, który je zasilił ochotnikami głównie z Galicji. Utworzone zostały dwa legjo-ny — wschodni i zachodni. Legjon wschodni został rozwiązany już 30. IX. 1914 w wyniku wystąpienia z N. K. N. przedstawicieli stronnictwa narodowo - demokratycznego i konserwatystów wschodnio-galicyjskich t. zw. podolaków. Część tylko żołnierzy legjonu wschodniego z Józefem Hallerem na czele zgłosiła się do służby w legjonie zachodnim.

Siła legjonów, składających się w pierwszych tygodniach wojny z trzech pułków piechoty, uzupełnionych oddziałami artylerji i konnicy, wzrastała wydatnie z czasem. Z końcem 1915 legjony liczyły już trzy brygady, złożone z sześciu pułków piechoty, pułku artylerji i dwóch pułków jazdy.

Początkowo walczyły legjony rozdzielone, oddziały Piłsudskiego biły się w sierpniu w południowej części Królestwa, następnie jesienią i w zimie 1914 w Galicji (Nowy Korczyn, Opatowiec, Limanowa, Łowczó-wek, Tarnów), podczas gdy pozostała część legjonów, pułki II i III, walczyła w Karpatach Wschodnich, broniąc Węgier przed natarciem rosyjskiem. Pułki II i III, zorganizowane w II brygadę, aż do jesieni 1915 brały udział w walkach z Rosjanami w Galicji Wschodniej i na Bukowinie. Utworzona zaś I brygada, której dowódcą został Piłsudski, a w której skład wchodziły I i V pułk piechoty, kawalerja Beliny Praż-mowskiego (późniejszy I pułk ułanów) i dywizja artylerji, biła się w Królestwie i wzięła udział w wielkiej ofensywie z lata 1915 I brygada oraz utworzony później pułk IV, bijąc się zwycięsko z wojskami rosyjskiemi przeszła Bug i skierowała się nad Stochód i Styr. Na Wołyniu zjednoczyły się wszystkie pułki legjonowe, łącznie ze świeżo uformowanym pułkiem VI, i walczyły tam przez większą część roku 1916.

Powodzenia ofensywy niemieckiej z lata 1915, zajęcie Warszawy 5. VIII. i dalszy zwycięski pochód Niemców zmieniły zasadniczo sytuację. Większość ziem polskich znajdowała się już nie pod okupacją rosyjską, jak w chwili wybuchu wojny, lecz nie-miecko-austrjacką, co rzecz jasna nie mogło pozostać bez wpływu na stanowisko społeczeństwa polskiego. Przytem państwa centralne w dalszym ciągu nie chciały wiązać sobie rąk przez zajęcie zdecydowanego stanowiska w sprawie polskiej. Wobec tego Piłsudski, który już przed wojną mówił do Stanisława Wojciechowskiego, że jeśli sytuacja będzie wymagała, potrafi w ciągu jednego dnia zmienić front, postanowił, przewidując bliską a nieuniknioną porażkę rosyjską i widząc wyparcie Rosjan z ziem polskich, przygotować się do zwrócenia się przeciwko Niemcom, jako temu wrogowi, który sam pozostanie na placu. Wczesną jesienią 1915 Piłsudski wstrzymał werbunek do legjonów, a zgłaszających się ochotników polecił kierować do tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej t. zw. P. O. W.

P. O. W. utworzona została w samym początku wojny na ziemiach zaboru rosyjskiego przez znajdujących się tam członków Związków i Drużyn Strzeleckich. Pierwszy okres jej działalności polegał na formowaniu oddziałów lotnych, uprawiających partyzantkę na tyłach armji rosyjskiej, i na wojskowem szkoleniu swych członków. W drugiej połowie 1915, gdy większa część zaboru rosyjskiego została zajęta przez wojska niemieckie, P. O. W. stanowiła już wielką, chociaż ukrytą, siłę i tworzyła pierwsze kadry wojska polskiego, całkowicie niezależnego od państw obcych i odbywającego ćwiczenia wojskowe bez obcej kontroli. Komendantem głównym P. O. W. był Józef Piłsudski, zasadnicze wytyczne działania otrzymywała od niego komenda naczelna, pracująca stale w Warszawie. Kraj podzielony został na grupy okręgów, okręgi, obwody i komendy miejscowe. Członkowie P. O. W. dzielili się na dwie grupy: a) służby czynnej i b) rezerwy pierwszej (wyszkoleni wojskowo) i drugiej (niewyszkoleni) kategorji. Wydawany przez P. O. W. tygod-