Magazyn6
2501

217

AZJA

do liczebności przyznać należy hinduizmowi, który rozwinął się na podłożu brama-izmu, jest narodową rei. Indyj i skupia ok. ’/₅ miljarda dusz. Islam wyznawany przez około 180 miljonów ludzi posiada centrum promieniowania na południowym zachodzie. Jest on religją koczowników zachodniej i centralnej A., zdołał przeniknąć w świat hinduski i sino-malajski, gdzie, wobec wy-znanicrwo nakazanej nietolerancyjności wywołuje ciągłe krwawe konflikty. — Państwową religją Japonji jest szintoizm (23 miljonów wyzn.) o silnie zaakcentowanych wpływach buddaizmu. Lamaizm (Tybet) i j a i n i z m (Indje) reprezentują wynaturzone kierunki buddaistyczne, które na skutek podkreślenia pierwiastków forma-listycznej kontemplacji zatraciły istotne walory duchowo-moralne na rzecz silnych organizacyj klasztornych. M o z a i z m (% milj.), występujący szczególnie na obszarach nadbrzeżnych A., przeżywa obecnie w związku z sjonistyczną działalnością ko-lonizacyjną renesans (Palestyna), niepozba-wiony na skutek zaognionych stosunków z Arabami momentów tragicznych. Chrześcijaństwo (około 37 milj.) występuje najliczniej w formie prawosławia (około 20 milj.), które też wykazuje zwarty obszar zasięgu głównie na zachodzie i na północy; rzymsko-katolicy w liczbie około 14 miljonów i ewangelicy (2,5—3 milj.) rzadziej tworzą poważniejsze terytorialne skupienia, a obecność ich wiązać należy w dużym stopniu ze, ile zresztą przez władze autochtonów widzianą, akcją misyjną. Wreszcie wspomnieć należy o utrzymującym się wśród ludów staroazjatyckich animizmie, fe-tyszyzmie i szamanizmie. Życie religijne A. oscyluje od fetyszyzmu do wyznań monoteistycznych. Obok tolerancji — nierzadką jest zdecydowana agresywność. Różnice wyznaniowe, wzmocnione poczuciem odrębności rasowej, doprowadzają lokalnie do krwawych incydentów. — Naiwność wierzeń, formalistyka liturgji i potężna siła tradycji, w oparciu o łatwość infiltracji obcych wierzeń lub na tle wyraźnej izolacji fizjograficznej, ułatwiają powstawanie coraz to nowych prądów wierzeniowych, czego wyrazem jest daleko posunięte sekciarstwo, wyrastające z głębokich i starych nawarstwień kulturalnych, które nie przeszły bez wpływu na indywidualną i społeczną postawę psychologiczną wobec potężnych i niezrozumiałych a decydujących o losie człowieka zjawisk przyrodniczych.

2. Kultura. Z punktu widzenia historycznego wyróżnia się w A. 4 ośrodki powstania oraz rozwoju odrębnych i samodzielnych kultur. Z nad rz. Hoangho ijang-tse-kiang rozbiegły się fale kultury wsch.-azjatyckiej, chińskiej. Nad Gangesem i Bramaputrą rozkwitła kultura hinduska. W dorzeczu Mekongu w Indjach Zagange-sowych wykrystalizowała się kultura, będąca oryginalnym tworem skrzyżowania wpływów wschodnich i południowo-azjatyc-kich z falami świata malajsko-papuańskie-go. Na zachodzie wreszcie w dorzeczach Tygrysu i Eufratu — w Mezopotamji — znajduje się obszar, którego dorobek kulturalny, — wykuwany w najcięższych warunkach przyrodniczych, stał się bazą europejskiej ewolucji kulturalnej (kultura chaldejska, assyryjska, babilońska, perska). Mała A., pozostając pod wpływem prądów nadchodzących z Mezopotamji i z Egiptu, a wyzyskując dogodne położenie oraz walory klimatyczne wybrzeża, odegrała rolę wtórnego ośrodka kulturalnego mniej wprawdzie zasłużonego w tworzeniu nowych wartości, pierwszorzędnego jednak w dziele pośredniczenia i krzewienia.

Zmiany, które stopniowo zachodziły na skutek znoszenia kulturalnej izolacji, rosnących wpływów europejskich, umiędzynara-dawiania życia w drodze przeprowadzania nowych szlaków komunikacyjnych i przesunięć centrów aktywności zaznaczyły się osłabieniem znaczenia starego dorobku kulturalnego przedewszystkiem na linjach styczności z agresywną i ekspansywną kulturą europejską, która wdziera się dolinami rzek, linjami kolejowemi, szlakami kara-wanowemi wgłąb A. Państwa jak Japonja, Z. S. S. R., Mandżurja, Sjam, Turcja, Persja, Afganistan i t. d. świadomie chłoną dorobek europejski, przekształcając nierzadko drakońskiemi metodami światopogląd społeczny, byle zwiększyć swe szanse i widoki w twardej walce o byt polityczny i gospodarczy. Przyspieszenie procesu europeizacji (w sensie przedewszystkiem cywilizacyjnym i militarnym) w zamiarze ochrony suwerenności politycznej i prastarego dorobku kulturalnego pociąga jednak za sobą koniecznie i nieuchronnie modernizację życia gospodarczego, której niwelujące działanie