Magazyn6T301

525

POLSKA

dług list. Kilkanaście dni przedtem Naczelnik Państwa mianował prezydentem ministrów Ignacego J. Paderewskiego.

4.    „Mała konstytucja” z 1919. Po zebraniu się Sejmu Ustawodawczego Tymczasowy Naczelnik Państwa złożył w jego ręce swą władzę. Uchwałą z 20. II. 1919 sejm ustalił w pięciu krótkich punktach jej II części coś jakby w rodzaju wskazań konstytucyjnych, wskutek czego przyjęła się na jej określenie popularna nazwa „małej konstytucji". Natomiast w I części tej uchwały sejm przyjął oświadczenie Józefa Piłsudskiego o złożeniu w jego ręce swego urzędu do wiadomości i wyraził mu podziękowanie za pełne trudów sprawowanie urzędu w służbie dla Ojczyzny, a we wstępnym ustępie części II sejm powierzył Józefowi Piłsudskiemu sprawowanie urzędu Naczelnika Państwa na zasadach, sformułowanych w dalszych jej ustępach, a mianowicie: władzą suwerenną w państwie został ogłoszony Sejm Ustawodawczy. Naczelnik Państwa w zakresie ustawodawczym nie miał żadnych uprawnień, bo nawet ogłaszanie ustaw należało do marszałka sejmu, w dziedzinie zaś administracji był coprawda najwyższym, ale tylko wykonawcą uchwal sejmu, wreszcie wprawdzie on powoływał rząd, ale w pełnym jego składzie na podstawie porozumienia z sejmem. Naczelnik Państwa był na-równi z rządem odpowiedzialny przed sejmem za sprawowanie swego urzędu.

5.    Konstytucja marcowa z 1921. W chwili, gdy Sejm Ustawodawczy uchwalał „małą konstytucję", na wszystkich granicach wrzała walka. W ogniu niejako tworzone wojsko polskie pokonało pokolei wszystkich wrogów, na końcu najgroźniejszego z nich — armję bolszewicką. Podpisany 18. III. 1921 w Rydze traktat pokojowy z Rosją sowiecką był ukoronowaniem tych zwycięstw. Dzień zaś przedtem 17. III. 1921 sejm uchwalił pierwszą konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. Przesuwała ona władzę zwierzchnią z sejmu na naród. Ponieważ jednak naród jest pojęciem zbiorowem, przeto rozdzieliła ona tę władzę zwierzchnią między „organy narodu", uznając za takie w zakresie ustawodawstwa sejm i senat, w zakresie władzy rządowo-administracyjnej Prezydenta Rzeczypospolitej z odpowiedzialnymi ministrami, a w zakresie wymiaru sprawiedliwości — niezawisłe sądy. Oczywiście w takiej sytuacji wpływ sejmu faktycznie wysuwał się na czoło.

6. Konstytucja kwietniowa z 1935. W maju 1926 nastąpił zamach stanu marszałka Piłsudskiego. Nowelizacja konstytucji marcowej z 2. VIII. tego samego roku o tendencji wzmocnienia władzy Prezydenta Rzeczypospolitej a podważenia „sejmowładztwa" była wyrazem tych doświadczeń marszałka, które zebrał od owych dni listopadowych roku 1918, gdy po objęciu władzy z rąk Rady Regencyjnej kładł nacisk na wybranie i zwołanie pierwszego sejmu. Po tej też linji potoczyła się dalsza praca kodyfikacyjna nad nową konstytucją z 23. IV. 1935. Podpis na niej marszałka Józefa Piłsudskiego, położony martwiejącą już ręką niedługo przed zgonem, jest też pewnego rodzaju wymownym symbolem, jeżeli nie pośrednio nawet jakby testamentem politycznym.

Literatura: Bagiński Henryk: Wojsko polskie na Wschodzie. Warszawa 1921. — BifiafaM Leon: Wspomnienia i dokument Warszawa 1924. — Bobrsyfński Michał: Dzieje Polski w zarysie (tom III Dzieje porozbiorowe). Warszawa 1931.— Tenie: Wskrzeszenie Państwa Polskiego. Kraków 1920—1925. — Daszyński Ignacy: Pamiętniki. Kraków 1925—1926. — Dmowski Roman: Polityka po) tka i odbudowanie Państwa Warszawa 1925. — Dokumenty Naczelnego Komitetu Narodowego (wyd. przez N. K. N.). Kraków 1917. — Filasiewics Staniałam: La question polonaise pendant la guerre mondial Paru 1920. — Komornicki Wadaw dr.: Polskie prawo polityczne. Geneza i system. Warszawa 1922. — Kozicki Stanisław: Sprawa granic Polski. Warszawa 1921. — Mbmuwdseki K. W. dr.: Odbudowa państwowości polskiej. Najwolniejsze dokumenty 1912 — styczeń 1924. Kraków 1924. — Tcnlm: Czasy lubelskie — wspomnienia i dokumenty 18. IV. 1916— 2. XI. 1918. Kraków 1927. — Kutrzeba Stanisław dr.: Kongres_t Traktat i Polska. Warszatea 1919. — T«ił« Polaka Odrodzona. Kraków 1935. — Ligocki Edward: O Józefie Hallerze. Warszawa 1923, Lipiński Wadowi Szlakiem I brygady. Warszawa 1927. — Piłsudski Józef: Moje pierwsze boje. Warszawa 1925. — Programme et organisation du Comiti National Polonais (wyd, w Paryiu). — Qudques documents con-cemant la tituation polśtigue en Pologne russe pendant la guerre mondiale 1914—1916 (wyd. w Lozannie). - - Seyda Marjan: Polska na przełomie dziejów. Poznań 1927. — Smogorzewski Castimtr: La Pologne et la guerre d travers les liures polonais. Paris 1929. — Srokowski Konstanty: Zarys historji Naczelnego Komitetu Narodowego. Kraków 1923. — Z dokumentów chwili. (Wydawnictwo drukotoane₉ jako rękopis, tajnie podczas okupacji Królestwa Kongresowego).

Kazimierz Wł. Kumaniecki.

E. GŁÓWNE ZASADY KONSTYTUCJI KWIETNIOWEJ.

Główne zasady konstytucji polskiej są następujące: w urzędzie Prezydenta Rzeczypospolitej utworzyła ona zwierzchnika państwa, który stoi na czele państwa, skupia w swej osobie jednolitą i niepodzielną wła-