CCF20110105002

ZBIGNIEW RASZEWSKI

„Przez kilkanaście dni, które poprzedzą mój wyjazd, będę ciągle zwiedzał teatra, bo mi się zdaje, że do Paryża nic prędko, a może ni-gdy nie powrócę." Zdanie kończy się uzasadnieniem: „bo tu przykro, drogo, niespokojnie". Domyślamy się. że Słowackiemu mogło być wtedy „przykro" w Paryżu. Tylko teatr nic sprawiał mu już przykrości. Wrażenia teatralne łykał na wyjezdnym pośpiesznie, wielkimi haustami, jakby na zapas. *

To ciekawe. Tym ciekawsze, żc o teatrze szwajcarskim' pisał prawie niezmiennie „zły", „szkaradny". Chodził i tam do teatru, bo teatromania jest nieuleczalna. Na pewno szczerze pisał o przedstawieniach operowych: „żle dosyć mi się wydają po paryskich" („tragedii tu nie grają"). A więc w Szwajcarii, w tej Szwajcarii, w której położył kamień węgielny swojej twórczości dramatycznej, zabrakło . silnych podniet teatralnych. Najwcześniejsze doświadczenia, krajowe, zlekceważył. Kto ciekaw związku pomiędzy teatralnymi doświadczeniami Słowackiego i szwajcarskim okresem jego twórczości dramatycznej, musi szukać tropów gdzie indziej, w Londynie i w Paryżu. Istotnie, jest wiele okoliczności, które takie przypuszczenie potwierdzają.³

Teatr Anglii i Francji mógł zaciekawić Słowackiego choćby dlatego, że stanowił dla niego zupełną nowość, poczynając od sytuacji społecznej i ekonomicznej. W Londynie Słowacki zetknął się po raz pierwszy z przemysłem teatralnym, który rozwijał się w Europie od połowy w. XVIII. a około r. 1830 osiągnął już szczyty powodzenia. Podczas pobytu Słowackiego produkował intensywnie: w 12 teatrach londyńskich wystawiono wtedy ponad 170 utworów'. Był to przemysł wyspecjalizowany pod względem społecznym, chociaż zdobywał się również na przedsięwzięcia przyciągające wszystkie warstwy publiczności. Rozporządzał poważnym kapitałem i takimi urządzeniami, które przywodzą na myśl dzisiejsze kino. *

Cel nowych urządzeń stanowiło wytworzenie twórczości o ile możności epickiej, wprowadzającej pejzaż, architekturę, podróże, ważne wydarzenia publiczne czy bitwy. Anglicy zapoczątkowali wiele z tych eksperymentów i Słowacki mógł się przekonać, źc dawniejsze doświadczenia zbogacili o dwa swoiście angielskie składniki: prawdziwe konie- i—okręty. Okręty pływały w teatrze Sadler's WelJs, który miał basen zamiast podłogi (od 1802). Konic galopowały w Royal Amphi-theatr© Astleya (1759). „Dramaty wodne" nie miały większego znaczenia w dziejach romantyzmu, natomiast konie sprowokowały Astleya do ważnego wynalazku. Świetny kawalerzysta, zaczął od popisów woltyżerskich, które w r. 1787 połączył z pantomimą. Już początek jego kariery przyniósł pewną nowość architektoniczną. (Astley urządzał swoje popisy na kolistej arenie — po raz pierwszy od czasów ‘starożytnego cyrku. Po wprowadzeniu pantomimy wymyślił nowy rodzaj inscenizacji I architektury. Wyciął z areny część obwodu i na miejscu tego odcinka ustawił scenę, połączoną z areną' dwoma pomostami. W ten prosty sposób > zespolił zalety sceny pudełkowej z grą pośrodku publiczności, a scenarzystom umożliwił wprowadzenie od dawna wytęsknionych motywów. Zmarł w r. 1814 jako twórca J9 amfiteatrów swojego pomysłu zbudowanych w Anglii i we Francji.*

' W Paryżu czekała Słowackiego szczególna osobliwość: osobna dzielnica teatralną. Większość dochodowych teatrów Paryża skupiła się mianowicie po zewnętrznej stronie wielkiego bulwaru stanowiącego pozostałość po dawnych obwarowaniach miejskich. W w. XVIII łatwo tam było wznosić wielkie teatry, a repre*

Wnętrze Amfiteatru Astleya w Londynie ok. r. inoo

zentacyjna aleja spacerowa, pobliże giełdy i dzielnicy robotniczej, skupiało-najrozmaitsze rodzaje publiczności. Zwłaszcza jeden odcinek, Boulcvard du Tempie, stał siq w początku w. XIX prawdziwym matecznikiem widowisk: ściana w ścianę stało tam obok siebie 6 teatrów. Ogółem było ich za czasów Słowackiego 25.j Działały na zasadach bardziej liberalnych, a dzięki napływowi cudzoziemców stanowiły przemysł jeszcze zyskowniejszy niż w Londynie. W jedną tylko premierę Koberta diabła opłaciło się zainwestować ponad 43 000 franków, bo już drugie przedstawienie przyniosło ok. 10 000 dochodu (następne znacznie więcej). • Najwybitniejsi współpracownicy otrzymywali wysokie wynagrodzenia, toteż produkcja paryska osiągnęła niebywałe rozmiary. W r. 1831, w którym Słowacki przyjechał do Paryża, 172 autorów wystawiło 272 nowości, do czego trzeba doliczyć mnóstwo wznowień. *

To była stolicą teatralna świata, siedziba najlepszych fachowców J widownia najśmielszych eksperymentów. Wprawdzie Anglik zmontował w Paryżu pierwsza panoramę (1787). ale paryżanin Dagucrrc pokazał, jak ją oświetlić, żeby osiągnąć-najciekawsze efekty. Panoramę ruchomą również wymyślili Anglicy (1827) —_vz podobnymi następstwami w Paryżu. Oświetlenie gazowe założono w Paryżu później niż w Londynie (Covent Garden — 1818, opera paryska — 1821). ale-dopiero Ciceri udoskonalił je inscenizując Koberta diabła (1831). Twórcy paryskiego przemysłu teatralnego wielo nauczyli się od Anglików. Około ‘1830 prześcignęli ich zdecydowanie. ’